H.O VÀ HỘI CỰU TÙ NHÂN CHÍNH TRỊ BẮC CALIFORNIA

 

NGƯỜI VỀ LẠI CHIẾN TRƯỜNG XƯA

HỒI KÝ RA TRẠI chương 3: NHỮNG ĐỒNG BẠC NGHĨA TÌNH

 

NHỮNG ĐỒNG BẠC NGHĨA TÌNH

Khi em nhỏ đạp xe ôm tới ngang cống Tây Lộc, tôi vội nhảy xuống do Cống hơi dốc. Tôi trả ngay cho em 3$ ‘bạc bắc’ tôi đã bỏ sẵn trong túi từ lâu. Nhìn theo dáng đạp xe vội vàng của em, lưng hơi cong, cái áo trắng nhàu nát, đẫm mổ hôi, tự nhiên tôi chạnh lòng thuơng cảm cho một thiếu niên người Huế, tuổi mới lớn lại gặp gian nan quá sớm. Tôi không biết em dùng 3 đồng đó làm gì. Kiếm khách thêm thì trời đã chiều. Ai đi đâu lúc này? thời buổi ngoài đường người đi bộ “đông hơn xe đạp”.

"Ba lon gạo là cùng!” Tôi nghĩ thầm.

bạc 10 đồng lớn nhất vào năm 1980 

Thời đó “củi quế gạo châu”- vào năm 1980, người lớn tuổi chắc không ai quên. Vào cuối năm 1975 thời gian tôi đang ở tù tại Trại Ái Tử, mang một đồng “bạc bác” lén về được Chợ Hôm -cái chợ chiều 'chồm hổm' nhà quê gần sông Thạch Hãn xã Triệu Long, tôi mua được đúng "một lon" khoai khô. Tiền thời này, cao nhất là tờ bạc mười đồng màu đỏ trong khi gạo là 'thuốc bổ -sâm nhung '?

Tôi thở dài quay bước tìm nhà mẹ đích tôi (1). Trước kia mẹ tôi được một căn trong Cư Xá Công Chức sát chợ Tây Lộc, nay đã bị Nhà Nước đuổi hết. Trong chợ ai mà không biết mẹ tôi - "Bà Cuơng nấu cháo gà ngon có tiếng"!

Con đường nhỏ về phía phi trường Tây Lộc cũ dẫn tôi vào dãy nhà lụp xụp. Vừa thấy tôi vào nhà mẹ tôi quá mừng và bất ngờ nhưng không quên buông những câu nguyền rũa ai đã giam tôi quá lâu:

-quân chi ác ôn ...con người ta mói ra trường mà giam chi giam ác tới 5-6 năm dữ rứa?!

Anh em bây giờ tản mác vào tận miền Nam, chỉ còn đứa em gái ở lại với mẹ tôi vừa làm HTX thêu ren 'bữa đực bữa cái' vùa phụ nấu nồi cháo gà cho mẹ tôi lúc này. Tôi chỉ ở với mẹ tôi được một, hai đêm. Sau khi ăn uống no nê mẹ tôi moi hầu bao được mấy chục bạc cho tôi ra QT tìm bạn bè. Nhìn những đồng bạc một đồng hai đồng cũ nát cuốn tròn mẹ tôi lần ra từ cái 'ruột tượng' tôi như muốn khóc. Một ngày mẹ tôi buôn gánh bán bưng chỉ được năm mười đồng, nhưng giờ tôi thật sự cần tiền?

Trước khi ra khỏi Bình Điền, 'Trại' cho tôi 32$ bạc. Trại tính theo giá nhà nước mỗi cây số '3,2 xu' [2] hay 0$032 nhân lên 1000 cây số ;than ôi, sự thật ngoài trại tù lại khác. Mọi thứ đều thiếu từ vải vóc, gạo dầu, cho đến cái vé xe chỉ ưu tiên cho cán bộ và “tiêu chuẩn hoá” nên tất cả đều chỉ có sẵn tại 'chợ đen" mà thôi. Còn hai muơi mấy đồng có gắng lắm đến Đà Nẵng là cùng. Đây là lý do tôi phải 'bấm bụng' lấy mấy chục bạc lao khó từ tay mẹ già, từ công lao em Hoà, phải thức sớm làm gà phụ nồi cháo cho mẹ, vừa thêu ren mỗi tháng ròng rã chỉ vài chục bạc.

VỀ LẠI QUẢNG TRỊ

Chiếc xe hàng thả tôi giữa đường quốc lộ gần Cầu Ga. Tôi theo con đường Hồ đắc Hanh cũ về lại xã Hải Trí. Nguyễn văn Bốn, thiếu uý BDQ 'học tập ' trong Đà Nẵng, ra tù lúc sau 15 tháng. Bạn tôi giờ chạy xe hàng với ba hắn, nhưng hắn gọi chú vì ba của Bốn tên là BA.

Thành Cổ tan tành nên nhà Bốn về 'định cư' gần ngã tư Quang Trung -Hồ đắc Hanh. Vùng này bà con còn gọi là Hải Trí. Gia đình bạn tôi chạy xe nên thuộc tầng lớp khá giả, dù xe đò bị vào 'hợp tác xã xe khách ' từ lâu.

Bốn ra tù sớm hơn tôi nên đã lấy vợ. Gia đình Mai, vợ Bốn trước đó cùng ở đường Duy Tân. Mẹ Mai là một đạo hữu rất siêng năng công quả nhất với chùa Tỉnh Hội năm xưa thời Thầy Thích Chánh Trực trụ trì. Tôi và Bốn là hai đứa bạn thân trong xóm Cửa Hậu (Cửa Hậu là một cửa của Thành Cổ: Tiền-Hậu-Tả-Hữu). Tội nghiệp, cái xóm đó giờ người ngoài kia vào ...bắt đầu xây dựng lấy hết đất. Bà con về lại như nhà Bốn biết ở với ai, nên đành bỏ cuộc. Hơn nữa, biết ai giúp đòi lại? Bà con thôn xóm ngày xưa sống dọc theo con đường Lê văn Duyệt, tản mác tứ phuơng. Kẻ ở trong nam, người tận khu thị tứ Đông Hà. Sau 1975, khu Thị Tứ Hải Lăng xem như 'xoá sổ', bà con xóm Cửa Hậu, đường Lê v Duyệt - Duy Tân thêm một lần nữa tản mạn vô nam hay 'hồi cư'  ra lại vùng này hay về làng.

Chuyện hồi cư lần một, nói cho dễ hiểu là hồi cư sau 1973. Năm này bà con ra ở quanh cồn cát Diên Sanh dối diện TKQT- tạm gọi là "Khu Thị Tứ". Đợt hồi cư thứ hai (1975) là cuộc “đổi đời” sâu đậm nhất: ngoài trừ người 'ra đi miên viễn'; còn lại thì vượt biên, vào nam, ra tận Đông Hà buôn bán làm ăn. Còn một số như gia đình của Bốn không về lại cái xóm Cửa Hậu thân yêu đó mà trú ngụ bên đường Hồ đắc Hanh hay Hải Trí.

Cho đến hôm nay tôi mới có dịp viết lên đôi dòng cảm tác về tình bằng hữu giữa hai đứa bạn thân nhau từ thuở mới 'sinh ra đời'.

Sau khi ăn uống no nê, gặp gỡ chú thím Ba- ba mẹ Bốn- hôm sau Bốn dắt tôi ra tận Đông Hà; Một lần nữa, hai chúng tôi xăm xoi trong khu thị tứ mới của Đông Hà sau "giải phóng' để tìm bà con xóm Cửa Hậu.

Nào hai gia đình dì của Bốn: dì Nậy, dì Giỏ đều là chủ xe đò nhưng nay đã vào hợp tác xã. Nhà Trần Tài (em út của cac anh Tước , Xê -Tước- Tiết,  và O Bê) và nhiều người nữa. Gặp tôi về ai cũng thuơng, ai cũng mừng. Bạn đọc tha lỗi cho cái tội nói về mình; xưa, trong xóm Cửa Hậu ai cũng thuơng tôi.

Đến đây, tôi nhớ hình ảnh anh Quang thời học sinh anh Q cũng rất thuơng tôi. Các dì các o ngang lứa mẹ tôi đều thuơng tôi. Ngày 17 tháng 3, 1975 khi rút quân về anh Q. là tiểu đoàn trưởng T Đ 122 TKQT, tôi. chỉ gặp anh lần đó là lần cuối. Thời Cửa Hậu lứa anh Quan anh Truơng Đá, anh Liệu, anh Tùng, anh Thuận (Cai Hy) đều thuơng tôi. Cái tên "Sù Sựa" là do anh Đá đặt cho tôi để “chọc” cho vui. Bốn cứ gọi tôi là "Sù Sựa", bạn ấy gọi riết đến quên cả tên "cúng cơm ' của tôi. Biệt danh này, do Bốn năng gọi mới lan nhanh khắp xóm.

Nhắc lại bà con tản mạn ra đây, Đông Hà, ai cũng bảo tôi ở lại nhưng lòng tôi như 'lửa đốt'. Tôi rất nôn về nam. Gia đình trong Bình Tuy đang ngóng tin tôi từng giờ. Tình cảm mẹ tôi tại Tây Lộc, từ bạn bè, bà con lối xóm giúp tôi gần ba trăm đồng bạc bắc cho tôi làm lộ phí vào nam. Số tiến này lúc này không phải là ít. Nó chứng minh điều tôi nói, bà con lối xóm, bạn bè thuơng tôi như tôi vừa viết chẳng hề sai.

Đón chiếc xe hàng vào Huế, giã từ Đông Hà mắt tôi còn ghi lại hình ảnh cái quán ăn lụp xụp mang tên Đường Ký, một thời là một tiệm ăn Tàu lớn bên Phố QT. Lọt đuợc vào lòng chiếc xe 'gió', lòng tôi chua xót cho thời thế 'vật đổi sao dời”.

(1): ba tôi hai vợ , mẹ ruột tôi là bà hai, còn ở trong nam
[2]: năm này còn ăn tiền xu còn gọi là hào: một đồng bạc ăn 10 ‘hào’

***

tiếp: GIÃ TỪ GA HUẾ 

BUỔI THI CUỐI CÙNG TẠI ĐẠI HỌC SAN JOSE STATE

CHUYỆN DÀI H.O. CHƯA CHẤM DỨT khi những công việc tay chân kiếm vài ba đồng một giờ, lao lung lắm cho đến khi vào làm hãng chịu job ASSEMBLER đồng lương không hơn ai. Tưởng thế là an thân cho đến lúc về hưu. 

Kinh tế Mỹ càng lúc càng suy trầm nhất là sau vụ KHỦNG HOẢNG TÀI CHÁNH dưới thời TT Bush con. Và khi các job chế xuất đi hết qua Trung Hoa Mỹ càng lúc càng thất nghiệp trầm trọng. 

Vào sau 2008 các hãng chế xuất nhất là điện tử tại vùng Vịnh khủng hoảng phá sản và đóng cửa hàng loạt. 

Giới lắp ráp (assembler) bị lay off tức là cho nghỉ việc hàng loạt.

Người viết cũng nằm trong số phận đó khi cái hãng Robbins Scientific chuyên sản xuất các dụng cụ thử nghiệm DNA của Y Khoa phải đóng cửa ra đi sớm  ngay vào năm 2003. 

Sự trở lại bất đắc dĩ cái sự nghiệp "bút nghiên sách vở" khi tuổi đã về chiều xem chừng khó khăn cho lứa tuồi quá "ngũ thập tri thiên mạng" như người viết ngày đó..

Tuổi đôi mươi tràn đầy sức sống của bao lớp trai miền nam, rồi tiếp đến hai mươi năm tù tội và mịt mù trong rừng xanh núi thẳm của chốn rẫy nương. Qua được xứ văn minh xứ Người thì lại chuyên việc tay chân ...

Tuổi già đi học, nói đúng ra nữa là H.O đi học. Từ khác tiếng nói, lạ văn hóa và lạ lẫm cả tuổi tác, biết bao kỷ niệm buồn buồn cho những lứa H.O...

Bút nghiên bất đắc dĩ như thế này chỉ hàng ngày ngồi thu mình bên góc lớp, không bạn bè không tiếng chuyện trò thân mật "mi tau".

Chỉ tôi hiểu tôi, những nỗi buồn len lén trong tâm hồn đơn lẻ. XỨ Người Lẻ Bạn, góc học đường vắng tiếng ve kêu của những MÙA HÈ THỜI HỌC TRÒ SON TRẺ, của Trường Cũ Tinh Xưa biết bao nhung nhớ, thương yêu. Giờ tất cả đã vùi lấp trong vùng kỷ niệm của một thành phố ngày xưa Quảng Trị, nơi có ngôi trường Trung Học Nguyễn Hoàng và thầy cô bạn hữu thân thương ...

một clip trình bày tại trường Mission College - ngày đó vị giáo sư bảo tôi đưa cho ông một cuộn băng video cassette để ông thu giúp và trao lại (bất cứ ai cần xem lại cách trình bày của mình)d

BUỔI THI CUỐI CÙNG

Dhl -ngày 11 tháng 12 năm 2013 -buổi thi cuối cùng  tại Đại Học San Jose State/ phân khoa Social Science 

   Hôm nay là buổi thi final và cũng là buổi học cuối cùng của tôi  tại phân khoa này. Tự nhiên trong tôi dâng lên một niềm xúc cảm , một nỗi buồn nhè nhẹ vương vương trong lòng. Những cô cậu học trò trong lớp học người bản xứ ở đây làm gì hiểu được tâm sự của một người lớn tuổi như tôi? Khi một mái đầu bạc cùng ngồi chung với hơn hai mươi mái đầu xanh, bất đồng ngôn ngữ đã đành nhưng chẳng giống gì màu mắt. Có cái là các em rất mến tôi, thuơng thân bác “già” mà vẫn siêng năng tới trường, bài vở chẳng bao giờ nộp thiếu.

 Lợi dụng lúc Giáo Sư chưa đến, tôi nhờ một sinh viên ngồi trước tôi chụp cho tôi vài pô hình làm kỷ niệm sau này. 

            một trang essay của tôi về môn History  tôi tìm ra trên yahoo 

  Em SV kia sẵn sàng giúp, chụp cho tôi. Nhờ thế tôi mới có tấm hình hôm nay.  Lớp học thấy tôi chụp hình đều cười vui vẻ, tự nhiên không có chút thắc mắc nào.Tôi giải thích cho lớp rằng đây là buổi thi cuối và cũng là buổi học cuối cùng của tôi tại trường này, do đó tôi cần một hai tấm hình. Các em đều chúc mừng tôi , chúc “bác gặp job tốt” . Dĩ nhiên làm gì có chữ “bác” trong ngôn ngữ Anh nhưng tôi phải “hoàn cảnh hóa” cho các bạn tường tận vậy thôi.

   Vài phút nữa giáo sư Vince Montes sẽ đến. Ông tốt nghiệp  Ph.D khoa Học Xã Hội tại Đại Học Los Angeles và tùng sự tại đại học này khá lâu . Dù sao ông Vince không thể nhiều tuổi hơn tôi được. Dáng  người tầm thuớc, vui vẻ . Giống các giáo sư khác, giáo sư Montes coi bộ tử tế, thêm một chút gì kính trọng tôi, một nguòi lớn tuổi hơn ông.

  Với hai giờ thi sắp tới đây, tôi sẽ trả lời 50 câu hỏi về những bài học trong mùa thu này . Cộng thêm 5 bài viết ngắn nhằm mục đích đòi hỏi tôi diển đạt ý tưởng, quan niệm , cùng bênh hay chống  vài vấn đề liên quan về chủng tộc và dân tộc (race and ethnicity) trong xã hội Hoa kỳ . Về phần 50 câu hỏi, tôi phải đọc nhanh để để tiết kiệm thì giờ cho kịp 5 bài viết kia. Có câu tôi phải đọc hai ba lần- làm tiêu hao thì giờ  . Có câu tôi lại quên hay nhớ ngờ ngợ cũng lại mất thì giờ ! Đổ đồng một câu hỏi tôi có hơn 1 phút , chuyện này đòi hỏi tôi phải thuộc bài giáo khoa thầy đã dạy, những chi tiết, năm tháng. Cũng có câu thuộc dạng loại suy để mình tự phán đoán mà chấm cho đúng.  Khổ nhất là phần vocabulary, tức là từ ngữ có chữ tôi không hiểu nghĩa ,nhưng ngoài cây viết chì số 2 ra tôi chẳng có quyền mang theo bất cứ cuốn từ điển nào. Tôi phải đoán theo ngữ cảnh mà "Mò" nghĩa . Cũng may, ngang trình độ này, tôi ít gặp chữ khó (hard word). May thay, trong giờ thứ hai  5 đề viết thầy cho đề trước , tôi soạn ra sẵn ở nhà - học thuộc lòng  ,  ít lắm là thuộc lòng  dàn bài .  Như vậy một giờ còn lại tôi chỉ kịp viết ra xong cũng đủ hết giờ, còn chút đỉnh nào thì edit câu văn . Cái khổ của tôi là phải edit lại câu văn làm tờ giấy viết dơ thêm ! Giáo sư tại Mỹ họ chấm văn viết của người nhập cư như tôi hình như họ biết “thông cảm” cho những người tiếng Anh không phải là tiếng mẹ đẻ, có thể nhờ thế tôi hi vọng thầy sẽ "nương tay" cho tôi được nhờ!

  

    Giờ thì tôi trở lại chút tâm tình của tôi với buổi thi cuối này cho ngày mai, khi tôi chính thức xa mái trường thân yêu này. Tôi sẽ nhớ nó, luyến lưu nó trong những ngày lưu xứ. Một chuỗi thời gian được hân hạnh cắp sách đến trường với cái tuổi lục tuần. Một tình cảm bao dung từ miền "Đất Hứa" từng dang tay đón nhận tôi, giúp tôi xây đắp bao điều mộng ước không chút khắt khe kỳ thị hay ghét bỏ khinh khi. Tôi cám ơn và thuơng yêu Nước Mỹ là thế. Cũng như gần mười năm trước cái hãng mang tên Apogent Discoveries chuyên sản xuất đồ thí nghiệm về gene,những mũi nhọn, những bản chứa bằng plastic đủ màu. Hàng ngày tôi cùng đồng nghiệp làm ra và đóng gói gửi đi các trường đại học, các trung tâm nghiên cứu về sinh học khắp mọi nơi trên thế giới. Thế nhưng, Hãng này chịu không nỗi tình hình kinh tế suy sụp của nước Mỹ. Hãng phải dời đi, thu gọn về tiểu bang Tennessee để tôi lại một mình "bên trời bơ vơ". 

Thế là tôi quyết định đi học lại. 

Một chuỗi thời gian, các sinh viên trẻ ra trường tại vùng thung lũng Silicon Valley cầm mảnh bằng tại nhà "mà khóc" ! có sv gửi đi cả 'ngàn lá đơn' chẳng nơi nào hồi báo?

  Thế là tôi chọn con đường "học đường dài". Nhưng có dàira sao cũng phải ra trường. Như cái thai trong bụng mẹ - chín tháng mười ngày phải ra chào ánh thái dương. Cám ơn nước Mỹ đã mở thêm cho tôi một ít kiến thức. Giã từ cái nghề săm soi điện tử cái nghề mà bà xã tôi hay nói đùa là làm "như khỉ" đó là assembler khi tôi, chân ướt- chân ráo từ VN nhập cư vào đây-Silicon Valley- theo diện tỵ nạn (refugee). Giờ tôi là một 'cụ sinh viên già' trong ngành xã hội học (Social Science), ngành học về những bất công, kỳ thị trong xã hội Mỹ. Với trọng tâm xây dựng một xã hội  công bằng và hoàn thiện hơn, trong đó mọi người đều có quyền sống quyền bình đảng về kinh tê cùng chính trị . Nạn chia rẽ và kỳ thị chủng tộc phải thực sự bị xóa bỏ. Ngoài ra cải tổ giáo dục cùng chính trị cũng liên quan đến ngành học của tôi.

   Thế đấy, những bài essay tôi phải viết, phải lý luận, phải lo kiểm lại văn phạm và từ ngữ lâu nay quen viết theo lối “Vietnamese” của tôi. Tôi nhớ lại những lần nhận bài giáo sư chấm xong trả lại cho tôi, ôi!  lời phê của ông sao "đỏ lòm" lòng tôi buồn da diết. Những tôi tự an ủi, "mình là người Việt mà !" Nhất là ông giáo sư môn sử, ông coi bộ lớn tuổi hơn tôi nhiều. Ông phê rất tận tình, hình như để huớng dẫn tôi viết cho giống người Mỹ (American Style), còn câu viết theo lối của tôi hay theo kiểu dịch từ lời Việt trước và Anh sau nên cái "văn phong" nó khác người Mỹ nhiều lắm. Một kinh nghiệm cho tôi là giáo sư càng già, càng chấm kỹ càng không bao giờ bỏ sót, cùng kỷ luật nghiêm hơn

ĐHL chiếc bóng đơn côi trong

 sân trường đại học San Jose State University-2013

   Cách đây bốn mươi mốt năm, một ngày tháng 3 năm 1972, các bạn và tôi từng có buổi học cuối cùng tại trường trung học Nguyễn Hoàng ngay thị xã Quảng trị . Nhưng buổi học cuối cùng đó hoàn toàn bất ngờ,  không ai trông đợi và cũng chẳng ai biết trước.  Tất cả , tất cả… bao thầy, bạn, bao kẻ thân yêu cùng bỏ trường bỏ xứ mà đi.  Chúng ta cùng chạy về huớng nam mưu tìm sự sống trong cái chết. Hôm nay đây tại xứ người- bốn mươi năm sau- số phận “đẩy đưa” tôi  và “buổi học cuối cùng”  này, làm lòng tôi bất chợt xao xuyến nhớ về kỷ niệm những “đời áo trắng”,  bao mộng ước dạt dào cháy bỏng , bao tương lai hoa bướm nhưng lại "gãy gánh giữa đàng"!

   Bốn mươi năm sau, những ngón tay cầm viết , một thuở thanh xuân ...giờ như sống lại.

       Cám ơn vòng tay bao dung của xã hội Hoa kỳ, cám ơn nước Mỹ!

       

December 2013