BÀI VIẾT
RA TRẠI
Tác giả- Đinh Hoa Lư
Trại Bình Điền, Huế
12-6-1980
Làm sạch lại cái ba lô bạc phếch, tôi lật đật bỏ vào vài thứ phải mang theo hôm
nay. Chỉ vài ba thứ gồm- bộ áo quần tù mới trại phát, tôi chưa bận lần nào, tất
cả thư từ gia đình gữi , vài sợi dây dép lốp. Chừng ấy thôi tôi chẳng có gì để
mang về. Tai như ù, miệng khản đặc, tôi lắp bắp nói với mấy anh bạn tù vừa được
trại kêu tên ở lại.
-anh cũng có tên, anh Quyết! anh Chuân
nữa anh cũng có tên nữa!
....
Làn sương mờ mịt trên đỉnh Bastogne ẩn hiện phía ngoài trại tù. Xung quanh còn dày đặc sương vào sáng sớm, giờ đi lao động. Trại gồm mười dãy nhà tranh song song. Những liếp nhà giữa hai lớp hàng rào cao bằng thép gai, phía trong còn đặt bùng nhùng 'concertina' của Mỹ. Cái chòi trước cổng cao nhất, trên đó có một công an áo vàng cầm sổ điểm danh. Từng đội tù lần lượt ra cổng ...
-những anh có tên sau đây ...đứng qua một bên
-Nguyễn văn A
-Trần văn B
-Ngô văn Chuân
-Nguyễn văn Quyết....
-Đinh trọng Phúc
...
Lỗ tai tôi như lùng bùng , tôi cố tin là mình nghe không lầm ?
-có phải tên em khôn anh Quyết ?
-đúng rồi, tên em đó mà, cả tên anh nữa!
Anh Quyết đội trưởng, mấy người khác và tôi nhanh chóng đứng qua một bên. Những khuôn mặt nét căng thẳng. những người được gọi tên cố làm ra vẻ 'nghiêm trang' nhưng nhưng thật ra ai cũng sướng 'muốn điên'. Bao lần rồi, mỗi lần cán bộ trực đứng trên cái cổng kia đọc tên là có một đợt trại cho tù về. Giờ tuy không nói ra nhưng ai cũng biết.
Các khối kia cũng vậy; mỗi khối có vài người bước ra khỏi hàng. Sáng nay không còn tiếng nói chuyện xì xào râm ran như mọi khi. Ngoại trù những người có tên đứng lại, còn tất cả lần lượt bước ra cổng tiếp tục đi làm. Những khối tù lần lượt bước xuống những bậc tầng cấp có chắn ngang bằng gỗ rừng, nét mặt đăm chiêu, tư lự:
-Ê nhớ để cái... lại cho tau nghe Q
-Ê mi bỏ cái ...cho tau nghe
...
Những người thiếu may mắn trong đợt này cố ngoái đầu dặn dò người về sáng nay những lời dặn dò như vậy, những thứ cần dùng. Chiều nay khi họ về thì chúng tôi, những người được gọi tên sáng nay, đã rời Trại rồi.
Cái kim may, khúc chỉ, cái lon gô, cái chén cơm, cái bi đông nước ...thậm chí cái bào sắn ra sợi ...mọi thứ đều là 'bảo bối' trong tù.
Tôi để lại cái mũ đi rừng, cái gô đen lại cho thằng Thu nằm cạnh. Hắn dặn tôi thật kỹ trước khi bước ra cổng. Đầu hắn cứ ngoái nhìn lại, ánh mắt khẩn cầu. Nhà Thu ở Huế, tôi thì ở tận Bình Tuy nên hắn chẳng ai cần dặn nhau trước gì, lý do nếu ai về trước thì chẳng có cơ hội ghé được nhà của ai. Những người ra tù hôm nay đa số gốc Huế. Mấy đứa bạn mà tôi có thể nhắn nhe được về cho gia đình như Côn như Huấn, thì ra tù trước tại Ái Tử,Quảng Trị, sớm hơn mấy năm.
Tôi bỏ vội cái gô và cái mũ vào cái ba lô của Thu phía trên sạp nằm. 'Chia gia
tài' là giây phút này, tình bạn cũng thể hiện giây phút này. Kẻ về người ở,
những cục đường, những lát khoai luộc, mấy thứ linh tinh tôi đều bỏ lại cho
Thu. Tình cảm chân thành hay an ủi nhau ở phút này. Về và ở hay đồn đoán lao
xao trong trại, không ai biết ai đi, ai ở, để nói chuyện, để nhắn trước. Cuộc
chia tay không bao giờ được trại cho biết trước do 'an ninh ' hay này nọ ...
Tầng cấp bước lên những căn nhà cán bộ trước trại sao hôm nay tôi bước nhẹ hều. Bước chân lâng lâng sung sướng, cảm giác hơn năm năm tôi mới có. Trong phòng cán bộ đi ra, tôi là người được trại cho số tiền “lớn nhất”- ba mươi hai đồng bạc do gia đình tôi ở tận Bình Tuy cách xa đây hơn một ngàn cây số! ($0.032 x 1000)
Tôi không nhớ có ngoái lại nhìn cái cổng, cái chòi gác cao của trại một lần
cuối cùng hay không, ngoại trừ một hình ảnh tôi nhớ rõ, đó là anh 'tăng gia sản
xuất' đứng tần ngần bên mấy luống rau xanh nhìn theo chúng tôi. Khỏi đoán, tôi
biết anh đang nghĩ gì. (người viết nhớ đó là hình ảnh anh Đinh Miên Vũ tác giả bài hát Sương Trắng Miền Quê Ngoại, cùng trại)
Thôi, xin giã từ mấy công việc lấy 'phân tù' trộn băm với lá rừng làm nguồn bón
cây. Anh' tăng gia' kia còn mãi công việc 'chẳng đặng đừng'- hòa tưới phân
người lên mấy luống cải xanh đang mọc nhanh 'phơi phới'. Cũng giống toán thợ
rèn làm ra cuốc rựa, ba 'lạng' mỳ tươi 'bồi dưỡng ', đó là phần thuởng của Trại
tặng thêm cho họ trong ngày.
Giờ toán chúng tôi cất bước ra về. Tự do thoải mái-khó diễn tả nỗi háo hức bên
trong mỗi người, nhưng tất cả đều chung một ý nôn nóng về nhà thật mau.
***
MẤY ENG VỀ CHỊ CÓ ĐEN THÌ ĐỪNG CHÊ NGHE MẤY ENG!
Mấy trảng đồi đang phủ màu xanh của sắn Bình Điền. Bao công sức của người tù
tạo dựng nay xin bỏ lại phía sau. Tước mắt chúng tôi hiện lên hình ảnh xóm làng
kinh tế mới của dân mới lên vùng này. Người Huế lên đây không biết khi nào? Họ
lên lập nghiệp hay sao? cảm giác chúng tôi thật lạ! Ngày đó đây là rừng, nơi
của chiến tranh, mịt mùng khói súng, "Mặt Trận Tây Nam Huế" hàng ngày
tin chiến sự in đậm trên mặt báo Chính
Luận, Sóng Thần, hay nghe qua đài BBC, VOA,. Chỉ sáu năm thôi tất cả đều đổi
thay, như một giấc mơ, thật sự là mơ ?
Những trảng đồi khai hoang bị đốt cháy nham nhở. Hai bên con đường đất đỏ vài
cái quán tranh sơ sài. Phía sau lưng chúng tôi, trong xa kia là mấy trại tù.
Những năm xa cách, không ngờ người dân cũng 'đổi đời' như chúng tôi cùng 'đáo
sơn tầm thực'. Tù thì trồng sắn, dân cũng chẳng khác gì, tất cả đều lên đây,
phá rừng trồng cây lương thực thay cho lúa gạo.
Chúng tôi không ai bảo ai đều sà vào cái quán cơm bình dân bên đường trong lúc chờ
xe đò từ Huế lên.
O bán cơm đon đả mời chào:
-Rứa (thế) là sướng quá rồi mấy eng ơi ,
dưới nhà chắc mừng lắm hỉ!
Mấy anh và tôi 'dạ dạ' luôn miệng, thật lòng cảm tạ lời chúc mừng của O. Lạ gì,
thấy chúng tôi, người dân biết ngay tù mới được tha. Nhiều lần như vậy rồi. O
nhìn những chiếc áo vằn vện, sọc ngang dọc ai mà chẳng đoán ra. Phải kể mấy cái
ba lô nữa, đủ hình dạng, nhưng tất cả đều nhẹ hều. "Gia tài' của tù đều bỏ
lại cho bạn. có gì quý đâu ngoại trừ “mang cái mạng” về với gia đình.
- Mấy eng ăn cơm cá dưa kho hỉ?
-Mấy đồng rứa o?
Tôi chỉ hỏi giá, còn chọn lựa thì không. Cơm là 'nhất trên đời" và cũng là
thứ hàng 'độc nhất vô nhị' trong cái quán này.
-Hai đồng eng nờ!
"Thế là miềng (mình) còn 29 đồng còn
đón xe hàng về Huế nũa," tôi thầm nghĩ.
Gần sáu năm trời, hôm nay tôi mới ăn tô cơm 'ngon
nhất' trên đời. Cơm trắng, O đơm khá đầy, cộng thêm hai con cá nục cùng mấy
lát dưa huờng kho thấm thía làm sao! Vị giác của tôi lúc này đang 'liên hoan'
trong tài kho nấu của O bán hàng người Huế.
Cái bao tử sẵn sàng tiếp nhận những gì từ miệng tôi sau khi 'thuởng
thức' và đưa xuống. Tất cả đều thoải mái, không còn những lúc chần chừ lưỡng lự
...hình ảnh mới hôm qua- những củ khoai, khúc sắn phải chia đều trong trại. Củ
sắn chia xong, ăn nhanh thì sợ hết! tôi để dành một ít về đêm, ăn dằn bụng
trước khi đi ngủ.
Hầu như mọi người đều có lộ phí và ăn tô cơm cá dưa kho của o bán hàng. Những
cái đầu gật gù, những lời nói chuyện râm ran, những hẹn hò gặp nhau sau ngày về
với gia đình. Chúng tôi không quên nhau- Ái Tử -Thanh Hóa cho tận Bình Điền,
biết bao kỷ niệm buồn vui.
O bán cơm bận áo Bà Ba trắng
nhưng đã ố vàng do bụi
đỏ Bình Điền và dãi dầu ngày tháng trên này.
Tuy nước da O sạm đi do nắng nóng đất khai hoang nhưng không che đi cái
'chất Huế' từ dưới thành phố lên đây. Dáng nhanh nhẹn, giọng mời ngọt ngào bao
lâu nay O quen mua bán dưới Huế. Giờ lên đây, cũng bán mua, nhưng là hàng cơm
và thức ăn bình dân hạp với dân nghèo, lam lủ với rẫy rừng, cuốc rựa.
-Mấy eng về chị có đen thì đừng có chê
nghe mấy eng!
Câu nói ra bất ngờ của làm chúng tôi không ai bảo ai đều ngước lên nhìn O.
Có thể mấy năm trước O từng chứng kiến cảnh túng bấn của bao người vợ tù gian
nan, tất tả ngược xuôi. Những người vợ, người mẹ hay con dâu này bán hết những
cái gì bán được trong buổi 'giao thời'. Từ vòng vàng, nhẫn cưới kỷ niệm, cái
máy hát, rồi tủ bàn và áo quần nào còn đẹp, tất cả lần lượt “ra đi” do từ thiếu
đói của bầy con, sau ngày ba chúng đi tù.
Trong nhóm, tôi là đứa em cấp bậc nhỏ nhất, lại độc thân. Tôi chưa thấm thía
những cảm xúc bằng các anh, những người bao đêm quay quắt nhớ vợ thuơng con.
Những tô cơm hôm nay, O xúc đầy hơn, không tính toán. O mừng cho chúng tôi. O
nói thật lòng. Năm tháng chịu đựng gian truân, thiếu thốn vật chất lẫn tinh
thần, những người vợ tù đáng quý biết bao! Sao mà chê 'đen' được các chị ở nhà
? 'thân cò lặn lội' gần xa, bao dặm đường gian nan tìm ra hạt gạo nuôi con,
phần lo bới xách cho chồng trên trại. Hình ảnh đoàn người thăm tù hằng hai
tháng, những người đàn bà nay quần thô áo vải, theo bước đi vội vàng, hai cái
túi xách đu đưa hai đầu đòn gánh.
Chiếc xe hàng từ Huế lên rồi. Từ xa đám bụi vàng bốc cao. Chúng tôi trả tiền
cho o bán cơm vừa khen, vừa cám ơn o về đọi cơm sao ngon quá. Ánh mắt o long
lanh, những niềm vui hôm nay cùng nhau chan hòa. Vội vàng ra khỏi cái cái quán
tranh, chúng tôi chạy vội tới chiếc xe đang dừng tại cái bải đất trống dưới
chân đồi. Vừa chạy, nhưng tai tôi tưởng chừng câu dặn dò của o bán cơm còn văng
vẳng sau lưng:
Mấy eng về chị có đen thì đừng có chê nghe mấy eng!
HUẾ VÀ NHỮNG CHIẾC XE ĐẠP ÔM
Chiếc xe Bình Điền thả chúng tôi xuống gần Ga Huế thì trời chưa chiều lắm. Mấy
anh em hối hả chia tay, xong tìm cách nhanh nhất về nhà.
Tôi ngơ ngác ngó quanh. Mấy năm xa vắng cố đô giờ tôi nhìn lại, Huế có vẻ gì
xác xơ và xa lạ! Cũng như các bạn khác từ rừng xanh về lại chốn thị thành, mới
biết quê hưong chỉ vài năm mà tiều tụy đến não nề! Ga Huế im lìm trong cơn nắng
tháng Tám. Cửa cái bể, cái vá. Quanh nơi tôi đứng, vài ba cái quán đìu hiu
trong gió, vài thẩu kẹo, năm ba nải chuối đu
đưa.
Tiếng mời đi xe của mấy người xe đạp ôm đưa tôi về thực tại:
- Đi xe khôn eng...? !
-chú... chú ...đi xe cháu nì chú?!
Tôi nhìn quanh toàn là xe đạp. Những chiếc xe méo mó, sét rỉ, không vẻ gì chắc
chắn để làm chuyện chở người. Đến nỗi này sao? Người Huế giờ lại "sáng
tạo" ra một cách làm ăn mà tôi chưa bao giờ thấy trước đây. Họ phải tận
dụng hết sức lực ‘cơ bắp’ của mình kiếm đồng tiền, bát gạo trong một xã hội ít
ai còn tiền để đi. Họ phải ‘bấm bụng’ giành miếng ăn từ mấy anh xích lô đạp bao
năm nay, những chiếc xe lambretta, những chiếc xe đò hai màu xanh trắng. Ngày
xưa người ta cũng đi “xe ôm, xe thồ” nhưng tệ lắm là chiếc honda, nhấn ga là
chạy “vù vù”, thế mà đã than khổ rồi?
Tôi không biết từ chối hay nhận lời ai đây? Tôi ái ngại nhìn những ánh mắt cầu
khẩn của mấy người đạp xe đạp ôm bằng tuổi em tôi. Những nét mắt chưa xóa đi
nét vô tư và hồn nhiên của những ngày chỉ biết cắp sách đến trường, áo cơm thì
có ba mạ lo, giờ thì chẳng còn chi! Cũng may có thêm khách và tôi khỏi từ chối
ai. Tôi chọn cuốc xe của một em đạp xe đạp ôm bằng tuổi em tôi:
-Về
Tây lộc mấy rứa?(bao nhiêu vậy)
-Chú cho ba đồng à chú.
Nhìn dáng của tôi, em đó cũng chẳng ‘nói
thách’ làm gì, chúng tôi là ... cải tạo mà. Xa Tây Lộc không biết mấy năm
rồi. Tôi vẫn nhớ nồi cháo gà thơm phức
của mạ đích tôi, hồi đó nổi tiếng trong cái chợ mới xây, đặt tên là chợ Tây
Lộc, kế đường Trần quốc Toản.
Người thiếu niên gò lưng cố đạp qua cầu Sông Hương. Chiếc cầu mới xây sau này,
giờ cũng nét “rêu phong, rệu rả”. Huế giờ này sao nhiều xe đạp quá đi thôi! Tôi
hơi lấn người tới trước như muốn mình được ‘nhẹ hơn’. Hỏi chuyện, tôi biết em
đạp xe còn đi học nhưng phải kiếm thêm tiền về cho mạ. Em không biết cách gì để
giúp gia đình nữa, phương tiện là chiếc xe đạp nhưng lại bon chen lắm mới kiếm
ra ngừoi khách. Có khi cả ngày em mới được một ‘cuốc’ xe chỉ đủ mua ba lon gạo.
Xe đã vô cửa Thượng Tứ. Nó cứ rập rành qua mấy đoạn có ổ gà, ổ vịt. Tôi lại
rướn người lên cho nhẹ bớt khi nghĩ đến cảnh cái ruột xe của em bị dằn qua mấy
chỗ đá nhăm. Từ sau, tôi thấy áo trắng bạc màu của em đã lấm mồ hôi, hơi thở
của em dồn dập, em ráng cho xong một đoạn đường nữa để có mấy đồng bạc Bắc mà
tôi đã để sẵn mà trả cho em.
Nhớ về quá khứ, đây đâu phải là lần đầu tôi được chở đi bằng xe đạp. Nhưng hồi
đó là đi chơi,đi dạo mát vui thú cái tuổi thiếu niên sau những ngày học hành
mệt nhọc. Giờ đây tôi là một gánh nặng cho một em mới lớn; em phải đổi sức lực
của mình để kiếm vài lon gạo cho mẹ già và mấy em đang đợi ở nhà. Cái điệp khúc
mệt mõi này lại kéo dài trong cái não nùng , buồn tủi, đợi mong.
NHỮNG ĐỒNG BẠC NGHĨA TÌNH
Khi em nhỏ đạp xe ôm
tới ngang cống Tây Lộc, tôi vội nhảy xuống do Cống hơi dốc. Tôi trả ngay cho em
3$ ‘bạc bắc’ tôi đã bỏ sẵn trong túi từ lâu. Nhìn theo dáng đạp xe vội vàng của
em, lưng hơi cong, cái áo trắng nhàu nát, đẫm mổ hôi, tự nhiên tôi chạnh lòng
thuơng cảm cho một thiếu niên người Huế, tuổi mới lớn lại gặp gian nan quá sớm.
Tôi không biết em dùng 3 đồng đó làm gì. Kiếm khách thêm thì trời đã chiều. Ai
đi đâu lúc này? thời buổi ngoài đường người đi bộ “đông hơn xe đạp”.
"Ba lon gạo là cùng!” Tôi nghĩ
thầm.
Thời đó “củi quế gạo châu”- vào năm 1980, người lớn tuổi chắc không ai quên.
Vào cuối năm 1975 thời gian tôi đang ở tù tại Trại Ái Tử, mang một đồng “bạc
bác” lén về được Chợ Hôm -cái chợ chiều 'chồm hổm' nhà quê gần sông Thạch Hãn
xã Triệu Long, tôi mua được đúng "một lon" khoai khô. Tiền thời này,
cao nhất là tờ bạc mười đồng màu đỏ trong khi gạo là 'thuốc bổ -sâm nhung '?
Tôi thở dài quay bước tìm nhà mẹ đích tôi (1). Trước kia mẹ tôi được một căn
trong Cư Xá Công Chức sát chợ Tây Lộc, nay đã bị Nhà Nước đuổi hết. Trong chợ
ai mà không biết mẹ tôi - "Bà Cuơng nấu cháo gà ngon có tiếng"!
Con đường nhỏ về phía phi trường Tây Lộc cũ dẫn tôi vào dãy nhà lụp xụp. Vừa
thấy tôi vào nhà mẹ tôi quá mừng và bất ngờ nhưng không quên buông những câu
nguyền rũa ai đã giam tôi quá lâu:
-Quân chi ác ôn ...con người ta mói ra trường
mà giam chi giam ác tới năm, sáu năm dữ rứa?
Anh em bây giờ tản mác vào tận miền Nam, chỉ còn đứa em gái ở lại với mẹ tôi
vừa làm HTX thêu ren 'bữa đực bữa cái' vùa phụ nấu nồi cháo gà cho mẹ tôi lúc
này. Tôi chỉ ở với mẹ tôi được một, hai đêm. Sau khi ăn uống no nê mẹ tôi moi
hầu bao được mấy chục bạc cho tôi ra QT tìm bạn bè. Nhìn những đồng bạc một
đồng hai đồng cũ nát cuốn tròn mẹ tôi lần ra từ cái 'ruột tượng' tôi như muốn
khóc. Một ngày mẹ tôi buôn gánh bán bưng chỉ được năm mười đồng, nhưng giờ tôi
thật sự cần tiền?
Trước khi ra khỏi Bình Điền, 'Trại' cho tôi 32$ bạc. Trại tính theo giá nhà
nước mỗi cây số '3,2 xu' [2] hay 0$032 nhân lên 1000 cây số ;than ôi, sự thật
ngoài trại tù lại khác. Mọi thứ đều thiếu từ vải vóc, gạo dầu, cho đến cái vé
xe chỉ ưu tiên cho cán bộ và “tiêu chuẩn hoá” nên tất cả đều chỉ có sẵn tại
'chợ đen" mà thôi. Còn hai muơi mấy đồng có gắng lắm đến Đà Nẵng là cùng.
Đây là lý do tôi phải 'bấm bụng' lấy mấy chục bạc lao khó từ tay mẹ già, từ
công lao em Hoà, phải thức sớm làm gà phụ nồi cháo cho mẹ, vừa thêu ren mỗi
tháng ròng rã chỉ vài chục bạc.
VỀ LẠI QUẢNG TRỊ
Chiếc xe hàng thả tôi giữa đường quốc lộ gần Cầu Ga. Tôi theo con đường Hồ đắc
Hanh cũ về lại xã Hải Trí. Nguyễn văn Bốn, thiếu uý BDQ 'học tập ' trong Đà
Nẵng, ra tù lúc sau 15 tháng. Bạn tôi giờ chạy xe hàng với ba hắn, nhưng hắn
gọi chú vì ba của Bốn tên là BA.
Thành Cổ tan tành nên nhà Bốn về 'định cư' gần ngã tư Quang Trung -Hồ đắc Hanh.
Vùng này bà con còn gọi là Hải Trí. Gia đình bạn tôi chạy xe nên thuộc tầng lớp
khá giả, dù xe đò bị vào 'hợp tác xã xe khách ' từ lâu.
Bốn ra tù sớm hơn tôi nên đã lấy vợ. Gia đình Mai, vợ Bốn trước đó cùng ở đường
Duy Tân. Mẹ Mai là một đạo hữu rất siêng năng công quả nhất với chùa Tỉnh Hội
năm xưa thời Thầy Thích Chánh Trực trụ trì. Tôi và Bốn là hai đứa bạn thân
trong xóm Cửa Hậu (Cửa Hậu là một cửa của
Thành Cổ: Tiền-Hậu-Tả-Hữu). Tội nghiệp, cái xóm đó giờ người ngoài kia vào
...bắt đầu xây dựng lấy hết đất. Bà con về lại như nhà Bốn biết ở với ai, nên
đành bỏ cuộc. Hơn nữa, biết ai giúp đòi lại? Bà con thôn xóm ngày xưa sống dọc
theo con đường Lê văn Duyệt, tản mác tứ phuơng. Kẻ ở trong nam, người tận khu
thị tứ Đông Hà. Sau 1975, khu Thị Tứ Hải Lăng xem như 'xoá sổ', bà con xóm Cửa
Hậu, đường Lê v Duyệt - Duy Tân thêm một lần nữa tản mạn vô nam hay 'hồi
cư' ra lại vùng này hay về làng.
Chuyện hồi cư lần một, nói cho dễ hiểu là hồi cư sau 1973. Năm này bà con ra ở
quanh cồn cát Diên Sanh dối diện TKQT- tạm gọi là "Khu Thị Tứ". Đợt
hồi cư thứ hai (1975) là cuộc “đổi đời” sâu đậm nhất: ngoài trừ người 'ra đi
miên viễn'; còn lại thì vượt biên, vào nam, ra tận Đông Hà buôn bán làm ăn. Còn
một số như gia đình của Bốn không về lại cái xóm Cửa Hậu thân yêu đó mà trú ngụ
bên đường Hồ đắc Hanh hay Hải Trí.
Cho đến hôm nay tôi mới có dịp viết lên đôi dòng cảm tác về tình bằng hữu giữa
hai đứa bạn thân nhau từ thuở mới 'sinh ra đời'.
Sau khi ăn uống no nê, gặp gỡ chú thím Ba- ba mẹ Bốn- hôm sau Bốn dắt tôi ra
tận Đông Hà; Một lần nữa, hai chúng tôi xăm xoi trong khu thị tứ mới của Đông
Hà sau "giải phóng' để tìm bà con xóm Cửa Hậu.
Nào hai gia đình dì của Bốn: dì Nậy, dì Giỏ đều là chủ xe đò nhưng nay đã vào
hợp tác xã. Nhà Trần Tài (em út của cac anh Tước , Xê -Tước- Tiết, và O Bê) và nhiều người nữa. Gặp tôi về ai
cũng thuơng, ai cũng mừng. Bạn đọc tha lỗi cho cái tội nói về mình; xưa, trong
xóm Cửa Hậu ai cũng thuơng tôi.
Đến đây, tôi nhớ hình ảnh anh Quang thời học sinh anh Q cũng rất thuơng tôi.
Các dì các o ngang lứa mẹ tôi đều thuơng tôi. Ngày 17 tháng 3, 1975 khi rút
quân về anh Q. là tiểu đoàn trưởng T Đ 122 TKQT, tôi. chỉ gặp anh lần đó là lần
cuối. Thời Cửa Hậu lứa anh Quan anh Truơng Đá, anh Liệu, anh Tùng, anh Thuận
(Cai Hy) đều thuơng tôi. Cái tên "Sù Sựa" là do anh Đá đặt cho tôi để
“chọc” cho vui. Bốn cứ gọi tôi là "Sù Sựa", bạn ấy gọi riết đến quên
cả tên "cúng cơm ' của tôi. Biệt danh này, do Bốn năng gọi mới lan nhanh
khắp xóm.
Nhắc lại bà con tản mạn ra đây, Đông Hà, ai cũng bảo tôi ở lại nhưng lòng tôi
như 'lửa đốt'. Tôi rất nôn về nam. Gia đình trong Bình Tuy đang ngóng tin tôi
từng giờ. Tình cảm mẹ tôi tại Tây Lộc, từ bạn bè, bà con lối xóm giúp tôi gần ba trăm đồng bạc bắc cho tôi làm lộ phí vào nam. Số tiến này lúc này không
phải là ít. Nó chứng minh điều tôi nói, bà con lối xóm, bạn bè thuơng tôi như
tôi vừa viết chẳng hề sai.
Đón chiếc xe hàng vào
Huế, giã từ Đông Hà mắt tôi còn ghi lại hình ảnh cái quán ăn lụp xụp mang tên
Đường Ký, một thời là một tiệm ăn Tàu lớn bên Phố QT. Lọt đuợc vào lòng chiếc
xe 'gió', lòng tôi chua xót cho thời thế 'vật đổi sao dời”.
GIÃ TỪ GA HUẾ
GIAN NAN CHO CÁI VÉ
TÀU
Thập niên 1980 dân mình sợ nhất là chuyện đi xa. Huống gì tôi, khi cầm cái giấy
ra trại trong tay, nó không thể là cái giấy thông hành loại ưu tiên cho tôi về
với gia đình một cách thuận lợi.
Vé tàu đây là vé tàu hoả, hay xe lửa. Ai gọi sao cũng được miễn là đưa được cái
'thân hình' vào trong toa chiếc tàu chợ là một điều may mắn. Năm này nghe đã có
tàu THỐNG NHẤT, nhưng đây không phải là hình ảnh người dân mong đợi, huống gì
tôi là người tù được tha về.
Trong nhà mạ tôi đã dặn kỹ rồi phải lên ga từ sau nửa đêm mới hi vọng mua được
vé tàu hoả. Thế là tôi tìm cách lên ga Huế nằm chờ trong đêm. "Những tư
tưởng lớn gặp nhau" khi trong cái phòng rộng không ghế, chẳng bàn, người
ngồi lố nhố từ lâu. Người ngồi dựa lưng vào vách, kẻ lót tạm cái bao nằm co quắp qua đêm. Nhưng chẳng ai rời cái
bị lác hay bao bột mỳ cũ đựng đồ bên trong hay mấy cái bao cát màu xanh của quân đội năm xưa.
Những ô cửa bán vé
đang đóng im lìm trong canh khuya.
Tôi tìm chỗ, ngồi bệt xuống cái nền xi măng dơ bẩn, dựa lưng suy nghĩ miên man.
Tôi nhớ về hình ảnh mấy ngày qua, y như giấc mộng ... Những cái rẫy sắn bạt
ngàn, những rừng mây nước đầy gai của Bình Điền phía Tây nam Huế. ,.tiếng trại
đọc tên người được tha về, những bước chân người về vội vả không dám ngó lui
cái trại tù quá nhiều ấn tượng...tôi không thể chợp mắt chút nào, lòng nôn nao
tưởng tượng đến hình ảnh gia đình tôi ba mẹ, các em , dì cậu bà con trong đó sẽ
mừng thế nào khi bước chân tôi về đến ngõ.
Tôi lại nhớ về hình ảnh mẹ đích tôi, em Hoà .. còn lại sinh nhai ở Tây Lộc, anh
Nghĩa, con đầu ba tôi giờ phiêu bạt ra sao? Tiếng mừng rỡ của những người bạn
chí thiết của tôi tại xóm Cửa Hậu một thành phố mất rồi. Sự giúp đỡ chí tình
của Bốn và bà con bạn bè ngoài Hải Trí , ngoài Đông hà, ôi ! một tình thuơng ,
ngập tràn ân nghĩa.
Đêm còn dài. Tôi không dám bắt chuyện với ai. Cái rụt rè của người mới ra tù,
giờ tôi nhớ lại . Có lẽ họ xem tôi như 'anh du kích' nào trên rừng mới về do
tôi không bận áo quần sọc tù mà bận cái áo ka ki lính màu ô liu đã bạc màu. Cái
mũ cối bằng rơm vàng mà trại phát, thêm cái va lô VNCH cũ mà tôi từng dùng bao
năm nay. Thỉnh thoảng tôi nắn lại kiểm soát cuộn tiền xem còn không. Tôi chia
số tiền ra hai nơi; một nữa để mua vé, một nửa phòng thủ khi cần thiết.
GIÂY PHÚT BON CHEN
Độ ba giờ sáng thiên hạ đã tới chật cứng cả phòng đợi. Tôi bắt đầu cảm thấy
ngột ngạt, sự lo lắng của tôi tăng dần. Làm sao mà có vé bán đủ cho ngần ấy
người? Làm sao tôi có vé đây? Hình ảnh khi trời rạng sáng sẽ ra sao trước ba
cái ô nho nhỏ bán vé kia?
Năm giờ sáng trời hơi ràng rạng. Những khuôn mặt bồn chồn, tiếng ồn ào bắt đầu
lớn dần. Một đám đông không đang sắp hàng thứ tự mà một đám đông bắt đầu dồn
nén lẫn nhau. Từ ông già , trung niên, cho đến mấy anh thanh niên đều chuẩn bị.
Tôi tưởng tượng tất cả ' bắp thịt' của họ đã 'sẵn
sàng'!
Riêng tôi, nhờ tới rất sớm nên không xa cửa bán vé bao nhiêu. Trong tôi, nửa do
dự, nửa lo sợ rụt rè không sẵn sàng 'tung hết' sức ra đối phó với tình hình xem
chừng gay cấn đến nơi? Mới ra tù, ai tôi cũng lo, cũng e sợ. Tôi chưa hết cái
cảm giác bị ràng buộc, canh chừng như ở trong trại. Mọi người, mọi thứ đều “hơn
tôi” một bậc.
Tiếng tu huýt của người bảo vệ rít lên. Cửa bán vé mở rồi! Tôi chưa kịp thấy người bán vé, nam hay nữ thì một
sức mạnh như 'triều dâng thác lũ' cứ đẩy tôi lui dần...lui dần. Lúc này sao tôi
yếu quá. Thật sự tôi yếu ớt quá, những ngày tháng thiếu
ăn làm tôi yếu ớt hay do dự không muốn căng thẳng với ai làm tôi yếu thế kia?
Hết sức bình sinh tôi cố lấn nhưng rất ít kết quả.
Tiếng la hét, chữi rủa vang lên loạn xạ. Hết kiểm soát rồi! Nhưng có ai kiểm
soát đâu? Giờ chỉ còn là “sức mạnh” và la hét cuồng nộ thôi; ngoại trừ tôi, do
quá rụt rè không dám kéo ai , mạnh tay hay 'dữ dằn' với ai.
Chợt có tiếng tu huýt vang lên từng hồi liên tục, tiếng la ơi ói phía trước. Có
chuyện gì bất thường trước đó?
- Xê (tránh) ra, xê ra mau!
Người bảo vệ nhà ga vừa thổi còi
vừa đạp lên vai người dân buơn về trước, tiếp đến hai ba người nữa. anh ta phải
đi trên "đống người" do không còn cách nào chen nỗi. Mặt anh đỏ gay,
hơi thở hồng hộc, cái băng đỏ bảo vệ bên tay áo phải xập sình gần rời ra. Không
ai chống lại anh. Bảo vệ vừa kéo vừa la hét, họ đạp trên đầu đám đông thật sự;
tuy vậy chẳng thấy ai lùi lại sau.
- Chuyện gì ?... Cái chi rứa?... chuyện
gì vậy?
Câu trả lời rõ ràng tiếp liền theo là hình ảnh ba người bảo vệ kéo lê thân mình
anh thanh niên đầu tóc rũ rượi ra ngoài. Thì ra anh ta bị ngất. Tôi chứng kiến
một sự thật trước mắt: một thanh niên “phải xỉu” khi giành vé tàu?
-Hết vé ,hết vé!
Tôi nghe tim mình như ngưng đập, trời đất như sụp đổ!
-Hết vé rồi? làm răng (sao) đây?
Cả đám đông khựng lại...
-Răng mà hết vé , mới bán mà ?
-Tiêu chuẩn ...ưu tiên.... vừa phải thôi chớ?
Người ta càu nhàu, chửi rũa. Tôi không còn nghe gì khi trong tôi đang 'chết
lịm'!
Thất vọng !
-Răng eng không tới Công An Ga xin phuơng tiện?(sao anh…)
Một bác không mua được vé như tôi, sau khi nghe hoàn cảnh tôi mới được tha về, nên mách cho tôi vậy.
Phòng công an nằm ở cuối ga. Thú thật, do nóng lòng bởi phuơng tiện nên tôi mới 'bấm bụng' làm gan đẩy cửa bước vào.
Tôi không nhớ rõ mấy ông công an Ga Huế bận đồ thường hay đồ cảnh phục nữa. Tôi đưa giấy ra trại ra và trình bày. Hình ảnh tôi nhớ sâu đậm nhất là cái lắc đầu lạnh lùng và ánh mắt lừ đừ như vô hồn từ chối lời thỉnh cầu của tôi về chuyện vé tàu vào nam. Họ trả lời tôi, họ chỉ lo an ninh còn vé tàu thì họ không có “thẩm quyền”.
Thế là hết, thêm một lần nữa thất vọng tôi vội bước ra khỏi phòng công an. Hai chữ và hình ảnh công an tôi muốn tránh thật mau lẹ, vạn bất đắc dỉ tôi mới tiếp xúc lại. Chỉ mấy ngày xa trại tù, ngày nào cũng không khỏi trong vòng canh giữ của họ. Tôi ra thật nhanh do nỗi ám ảnh vô lý, chẳng khác gì họ sắp bắt tôi 'lên lại trại tù Bình Điền' vậy.
Tôi đi lên, đi xuống, gặp ai tôi hỏi đó.
Chợt ánh mắt tôi bắt gặp một đám người đang lố nhố trước mắt, tôi bước nhanh tới đó. Một thanh niên và một đứa bé đang đứng trấn một lỗ hổng vừa người chun qua tại bờ tường chia cách sân tàu tới và phía ngoài đường.
Một người thanh niên cùng một đứa nhỏ, cả hai đều có giọng nói Hà Tĩnh hay Nghệ an gì đó:
- Đựa năm đồng chui qua lộ (lỗ) ni, chờ tàu tới mấy bác cứ lên và sau đó cứ ghi vé phạt, năm đồng năm đồng thôi ...
Tôi nghe thế mừng như 'chết đuối vớ được phao" vậy. Thú thật giờ này mà hai người kia nói mười đồng hay vài chục tôi cũng phải đưa thôi. Tôi gấp vào, tôi muốn lên được tàu dù mọi giá Một điều lạ, tại sao có cái lỗ này? mấy ông bảo vệ sao không biết? Thật sự lúc đó tôi không có thì giờ để thắc mắc, chỉ đưa ngay năm đồng cho anh thanh niên giọng Nghệ An kia. Thấy lâu, anh ta vội đẩy tôi lên cao bảo tôi nhảy, dành lỗ kia cho mấy người kia chui qua.
Nhảy xuống xong, móc cái ba lô lên vai, tôi nhìn anh thanh niên ra vẻ biết ơn, vội ù chạy càng nhanh càng tốt do sợ an ninh bắt lại. Cái sợ của tôi 'nhân đôi' do tôi là một 'thằng phạm'[2] mới được tha về ...
CHUYẾN TÀU XUÔI NAM
Những toa tàu người đông như ‘nêm cối”. Tôi
chạy tới, chạy lui chẳng khác gì 'gà mắc đẻ' để tìm chổ đu lên? Hú vía, cuối
cùng tôi đu người được lên một toa gần cuối. Nhét được thân mình vào trong toa
là được.
Thế là tôi đã lọt vào chuyến tàu chợ từ ngoài kia vào.
Bên trong, hai dãy ghế dài hai bên dĩ nhiên không còn chỗ nào để nhét cái 'bàn
toạ' vào. Hành khách lên sau ngồi đầy ở giữa. Chật đến nỗi, người ngồi trên
vai, thậm chí ngay cả 'trên đầu' người khác, trong khi một tay cố níu lên cái
móc đu hay cái giá ngang đựng hành lý.
Tàu chạy.
Tiếng còi rít lên, tiếng súp lê báo hiệu bên ngoài, con tàu lắc mình rùng rùng
đầu chậm sau nhanh dần. Trong toa quá chật chội, tôi chẳng thấy gì được bên
ngoài. Cảm giác bấy giờ của tôi ra sao? có thể nhiều lắm. Nỗi mừng về với gia
đình qua bao năm nhung nhớ. Nhưng trong tôi vẫn nhiều cảm giác bâng khuâng nhớ
mẹ đích và em gái tôi còn ở lại bên chợ Tây Lộc, bạn bè bà con ngoài Quảng Trị
mới và Đông Hà mới. Một quê hương bỏ lại, những trại tù kế tục nhau...những
buổi đi rừng, những thân gỗ lim cứng 'hơn thép' ngoài rừng Như Xuân Thanh
Hoá...
Thế là giã từ Huế, giã từ cái ga bán vé quá nhiều xúc động. Mới hôm qua đây và rạng sáng nay thôi; những âm thanh chen lấn , la hét như còn tồn tại , tiếng chói tai nhọn hoắc như cứ réo mãi trong đầu tôi. Từng lớp người bị xô dạt về sau...mái tóc rũ xuống, cái đầu gục xuống của người thanh niên bị xỉu khi giành mua vé tàu ...
Tàu xưa kia phun khói đen sì giờ không còn. Những cái đầu máy diesel cũ kỹ thế
vào cho những con tàu chợ này. Tàu ngang Phú Luơng hay Phú Bài gì đó, tôi đoán
vậy.Tay tôi mõi nhừ vì phải níu, cái lưng còn đeo cái ba lô may mà chẳng có gì.
Tôi cố gắng để phải ngồi lên đầu một bác ngồi bệt giữa sàn tàu.
Tuy toa đông người nhưng không ngăn được chuyện người di chuyển từ toa này sang
toa khác. Tiếng la hét phản ứng hay xin
xỏ, tiếng cằn nhằn của bà lão bị đạp lên chân, tiếng ho rũ rượi của anh thanh
niên ngồi gần cửa sổ.
Thỉnh thoảng tôi thấy được vài đám ruộng, vài cột điện thoại trôi nhanh về sau.
Con tàu thỉnh thoảng lắc mạnh, khi nghiêng bên này, rồi lại nghiêng bên kia làm
tôi có phần hồi hộp.
Lần cuối cùng tôi đi tàu tức là năm 1977. Năm đó tôi từ Đô Luơng, Nghệ An và có
lên tàu hoả để ra Thanh Hoá, tiếp tục cải tạo chặt hạ san bằng rừng lim Lòng Hồ Sông Mực huyện Như Xuân. Giờ
là chuyến tàu tràn đầy niềm vui mừng, là chuyến tàu cho tôi về với gia đình,
những người thuơng nhớ.
Hình như con Tàu đã đến ga Truồi. Ngày kia tôi có về thăm lại làng
nội. Làng Nội tôi giờ chẳng còn ai. Chú tôi còn ‘cải
tạo’ trên Bình Điền. Ông Bà đã mất. Anh em xao lạc, người còn ‘cải tạo’ lớp đi
kinh tế mới Nam Đông. Thím tôi, trong bữa ăn không quên món bột lọc quậy, ‘sở
trường’ của thím. Chú tôi xa nhà đã 5 năm. Trong thôn xóm không biết làm gì ăn.
Con cháu lớp quá nhỏ, lớp đàn bà con gái. Ngày xưa còn có đồng luơng chú tôi
chu cấp thêm, giờ thì?
Ra tù, mới Huế, Truồi, Quảng trị, người thân bạn bè ...cảnh sinh hoạt đồng bào.
Tất cả cộng lại cho tôi cảm giác hụt hẫng,buồn lo vô hạn. Một xã hội trước mắt
tôi như chới với sắp rơi tòm xuống một vực thẳm to lớn đen ngòm. Sự chia xa của
những người tôi không còn thấy mặt. Cảm giác bơ vơ lạ lùng, tôi như bị vứt vào
một cõi hoang mộng vu vơ nào đó.
Giờ tôi không có khả năng nào để nhìn ra được khung cửa sổ để xem con tàu qua
cầu Truồi hay chưa? Nếu ngồi xe thoải
mái, khi qua cầu Truồi nhìn theo con nước chếch về dưới kia bên bờ sông lấp ló
tàn phượng vĩ đỏ ối, sà cành soi bóng nước sông. Nơi đó là bến đò thôn Xuân
Lai, gần nhà Nội.
Tôi đang lo lắng cho vấn đề vé phạt ra sao? giờ thì mấy người soát vé chắc gần
tới. Họ đi toa này xuống toa khác không ai thoát được.
Lần đầu tiên trong đời tôi sắp gặp trường hợp vé phạt trên tàu. Phạt ra sao? vé phạt là gì? tôi thật tình chưa
hề biết. Khi xưa còn nhỏ, tôi theo ba tôi vào ga Quảng Trị mua vé tàu đi Truồi
hay đâu đó tôi không còn nhớ. Ngoại trừ tôi vẫn nhớ hình ảnh cái vé tàu nho nhỏ
sẽ bị người soát vé lần lượt bấm 'cái lỗ' tròn trên đó. Hơn nữa, chuyến tàu tôi
đang đi hiện giờ đang hoạt động trong một xã hội mà tôi có cảm giác ban sơ y
như trong một “thế giới khác
lạ” mà người chiến
thắng 'lạ hoắc' đối với tôi.
Thỉnh thoảng tôi nghe có nghe tiếng còi tàu. Không còn là tiếng hú dài 'lê thê'
từ cái đầu máy đen sì đốt bằng than, phun khói từng bụm đậm đặc lên trời ngày
xưa. Tiếng còi tàu dầu kêu rất khác, nghe toang toác, rất ngắn rồi im.
Có tiếng người xao xác phía trước. Sự im lặng đột ngột của một toa người đang láo nháo, ồn ào là cả một sự khác thường?
Tiếng người nói phía trước cách tôi không xa:
-họ soát vé! họ soát vé !
“Cái gì đến sẽ đến” thôi. Thật tình tôi không nghĩ đến chuyện ‘phạt tiền’ mà sợ
vớ vẫn rằng họ sẽ đuổi tôi xuống giữa đường. Mấy người có vé thì mau hơn. Riêng
những người không vé thì bị hạch hỏi đi đâu ?xuống đâu? tiếng lí nhí trả lời
tôi không nghe rõ ...
-anh
kia vé đâu?
Người soát vé khá già, cái mũ cối trên đầu ông ta đã đổi màu bạc phếch. Tôi đã
trù liệu, liền đưa ngay cái giấy ra trại mang hai chữ lớn "LỆNH THA' ngay cho ông ta và trình bày hoàn cảnh. Tôi
thấy ông ta ngạc nhiên khi tôi kêu ông ta là "cán bộ'. Nhưng cái vẻ ngạc
nhiên đó ông dấu đi rất nhanh.
-Sao anh không mua vé tàu, có Lệnh Tha
này cũng ưu tiên cho anh mà ,cách mạng ta khi nào cũng khoan hồng và nhân đạo
anh biết không?
Tôi tả lại chuyện chen nhau mua vé vào rạng sáng, và “kể lể ỉ ôi”với ông ta
rằng cũng tới sớm lắm, trong loạt những người đầu tiên tới đợi tại ga. Nhưng
không thể 'manh động' (một từ tôi mới
biết từ trong trại) với bà con cô bác nên bị dạt lui sau. Tôi dấu chuyện
anh thanh niên bị xỉu vì sợ rằng biết đâu ông ta cho tôi 'nói xấu Cách
Mạng" cũng nên?
Giọng ông ta bất ngờ dịu lại”
-Tàu
này tới ga cuối cùng là Nha Trang không đi đến Bình Tuy đâu nhé.
Tôi chỉ mong có thế, Nha Trang hay đâu cũng được miễn là càng vô nam được chặng
nào hay chặng đó. Tôi lại càng mừng hơn khi ông ta lấy phạt chỉ 'năm chục' đồng
. Số tiền khá lớn , nhưng tôi còn lại trên hai trăm làm sao không về nam được.
Người soát vé đi rồi,
giọng nói Thanh Hoá của ông ta tôi nghe và đoán được do trong tù tôi từng có
một cán bộ “quản giáo” người Thanh Hoá. Trong tôi tự nhiên dâng lên cảm giác
yêu đời. Không khí hết ngột ngạt. Quanh tôi, giờ đây mọi thứ đều đáng yêu cùng
gần gũi.
Con tàu tự nhiên chuyển động rùng rục, chậm, nặng nề. Thì ra giờ này nó đang men theo biển bắt đầu
tới chân đèo Hải Vân. Thỉnh thoảng khung cửa sổ hơi hé ra. Tôi thấy rõ ràng đã
tới xóm Lăng Cô, kỷ niệm tình yêu đầu tiên của ba mạ tôi lúc tôi chưa có hay
bắt đầu có trên đời. Vẫn viền cát trắng muôn thưở đó.
Những ngọn sóng bạc
đầu đánh vào chân núi Hải Vân. Tàu chạy hơi dốc, trước nó là những cái hầm tàu
đen ngòm đang đợi.
NHA TRANG NGÀY TÔI VỀ
Tôi mất một ngày và
một đêm trên chuyến tàu chợ vào Nha Trang. Tàu Thống Nhất sẽ đi suốt vào tận
Sài Gòn, nhưng đây là “tàu chợ’ nó ngang Nha Trang là hết. Tôi nghe “tàu Thống
Nhất” từ hồi còn ở trại Ái Tử. Những tờ báo Nhân Dân trên 'căn tin', tiếng này tôi không tự đặt ra mà trại gọi tên
cho cái phòng đọc báo, hay gọi nó là 'thư viện tù' cho nó quan trọng một tí. Những tờ báo Nhân Dân đóng nẹp cẩn thận, móc
trên vách đất của "thư viện tù". Tôi chẳng có chọn lựa nào là những
tờ báo này. Miên man, tôi nhớ lại tập tự truyện nhỏ có cái tên "cây đa bến
cũ" của hàng binh "Phạm văn Đính" hay là trung tá Đính trong
QLVNCH. được cho tù đọc tại đây. Hình ảnh ông này có thăm trại I Ái Tử vào năm
1975 lúc tôi đang tù tại trại này. Biết bao nhiêu là chuyện...
Gần hai ngày, chiếc tàu chở tôi không có 'dịp may' nào dừng lại chờ tàu Thống
Nhất qua mặt nên tôi không hình dung tàu đó nó đẹp, sang, to lớn, màu mè ...ra
sao? Khoảng sáu giờ sáng tàu sắp qua hầm đèo "Rù Rì'. Người ta cho biết,
và tôi cũng biết khi tàu qua Ninh Hoà, đi vào thêm vài chục cây số nữa.
Tôi đã về lại (hay
qua) Nha Trang!
Tính từ ngày ra trường, cuối tháng 11 năm 1973 đến nay tháng Tám 1980 ngót 7
năm xa Đống Đế, xa đèo Rù Rì và những bãi tập chiến thuật trong mấy tháng quân
trường. Mau quá, hơn bảy năm qua biết bao biến đổi cho một miền nam và cuộc đời
những thằng lính, những đứa tù binh?
Bao người nằm xuống thì an phận rồi. Họ đã
xong cái nợ áo cơm, nợ nước, kể cả nợ đời.
Nhiều kẻ còn lại, chật vật, khốn khổ với hai chữ "ĐỔI ĐỜI” như những mớ
rác rưới hỗn độn, đủ màu sắc bị quăng vào và lắc đều trong cái thùng lớn, từng
ngày từng giờ. Hình ảnh trước mắt tôi hai ngày nay, kể cả bản thân, bị lắc đều
dồn ép trong những toa tàu “chợ” hôi hám, nóng nực, chật chội.
Tàu đã vào khoảng tối cái hầm. Những ngày huấn luyện giai đoạn 2 tại Đống Đế
đại đội khoá sinh tôi từng qua lại hầm này. Ngày đó chúng tôi đi sát vào thành
hầm để giữ an toàn. Lúc chúng tôi qua hầm xong, tôi nhớ không có chiếc tàu nào
tới. Hầm này không dài hơn hầm ở Hải vân, Đà Nẵng được. Tôi tưởng tưởng hướng
trên đầu tôi, sườn núi Rù Rì- Đống Đế những buổi tập 'Trung Đội Phòng Thủ' hay "Trung
Đội Di Tản Chiến Thuật' ... Những ngày tập sát Bãi Tiên, sóng biển bạc đầu,
rì rào gió mát. Nào là Đỉnh "Thằng
Cù Lần" tức là cái tượng lính sơn trắng trong tư thế “cầm súng thao diễn nghỉ". Nào đỉnh
Hòn Khô phải chinh phục nó trước đêm gắn alpha cũng vào tháng Tám năm 1973.
Giờ tôi về đây, cũng vào tháng Tám trong thân thể gầy còm, áo quần tả tơi bạc
phếch'? "chiến bại binh' trở về làm sao mà 'oanh liệt, oai hùng' cho được?
Tôi nhớ hai câu truyền miệng trong Quân Trường Đống Đế:
"Anh
đứng ngàn năm thao diễn nghỉ
Em ngồi xoả tóc đợi chờ ai?"
Tôi chẳng biết tác giả là ai? khoá đàn anh nào trong quân trường? Nhưng chúng
tôi cứ truyền miệng cho nhau, dễ quá sao mà không thuộc.
Đêm về, từ "chambre" đại đội tôi ngó lên Hòn Khô, viền núi đen sẫm in
hình lên nền trời sáng mờ. Tôi tán
thưởng, gật gù, “công nhận trông giống hình 'người con gái nằm xoã tóc' hết sức!”
"Anh đứng ngàn năm thao diễn nghỉ”, “thằng Cù Lần” trên đỉnh 100 m, trước
Hòn Khô, ngay sau lưng tiểu đoàn khoá sinh mang số 13 của chúng tôi.
Những cuối tuần đi phép, chỉ đi 12 tiếng trong ngày. Chúng tôi từ Đống Đế có
thể về 'bát' phố Nha Trang. Nhưng Nha Trang, một thành phố dành cho 'người yêu
Hải Quân, Không Quân'. Đây là tôi viết thật cho ngày đó, bởi thế tôi chẳng về
Nha Trang. Do “tự ti mặc cảm” làm tôi chỉ du ngoạn ngang Cầu Xóm Bống hay Tháp
Bà rồi trở lui. Uổng công đánh giày xi ra, ủi áo quần phép.
Ôi những kỷ niệm lính qua nhanh, những cảm xúc, những nỗi nhớ
mang máng hay sâu đậm. Nhưng
cuối cùng tất cả đều buồn, đều
tủi, cho những đời lính 'đứt gánh giữa đàng'.
Tàu chui ra hầm. Hòn Dung còn đó. Những ngày lính quân trường di hành qua đây,
mấy xóm phong cùi, giờ còn không? tội nghiệp cho “làng cùi”. Chúng tôi lúc đó
vẫn mua thức ăn tại bãi tập gần núi Dung, gần 'làng đó' chẳng gì e ngại.
BẾN
XE NGUYỄN HOÀNG
Anh xe ôm rồ xe chở tôi tới bến xe Nguyễn Hoàng lúc giờ bán vé gần hết. Hình
ảnh những chiếc xe dài liên tỉnh thời trước vẫn còn đó, cũ hơn. Những chữ Hợp
Tác Xã Xe Đò ...giờ được thế vào những cái tên tư nhân ngày trước. Nha Trang ồn
ào, náo nhiệt hơn Huế. Vẫn có những đứa trẻ bán mỳ và hàng rong đeo theo nài nỉ
với chiếc xe sắp chạy.
Tôi chạy nhanh vào
phòng vé ...người ta lắc đầu làm gì có vé giờ này ?
Một anh nói lớn với cụ già:
-Ra đầu đường đón mới có về Sài Gòn mau
lên!
Tôi nghe vậy liền chạy theo họ.
Quả đúng! người ta rành chuyện này. Phải “linh động” tránh bến xe một quảng xa,
mấy chiếc rời bến sẽ tấp vào đón khách thêm, ngoài số khách tiêu chuẩn mà vé đã
bán. Hợp tác xã xe khách là vậy. Sau
này tôi mới hiểu có vậy mới sống còn, nghĩa là biết “linh động” với nhau. Người
ta bán vé tiêu chuẩn chỉ ít thôi, theo giá "nhà nước' thì làm xe sống
được?
Chiếc xe dài vàng nhạt sà vào.
-Sài gòn, Sài Gòn phải không-
' Lơ' xe một tay bám
vào thành cửa, đầu nghiêng ra ngoài, hỏi lớn.
Tôi bám theo ba người đi Sài Gòn, khỏi cần hỏi khi nghe họ đi Sài Gòn. Xe đón
'gió' kiểu này không có thì giờ cho hai bên 'kỳ kèo' giá cả. Lơ xe vừa nói vừa
kéo, vừa đẩy mấy người khách như 'tống' mạnh vào trong cho người tài xế rồ ga
chạy mất như bị 'ma đuổi"?
-Anh
kia dzô đâu?
Thấy bộ dạng tôi, anh chàng 'lơ xe' có thể đoán là người 'ngoài kia' vào. Tôi
quên mất là cái mũ cối bằng rơm ép, màu vàng của tôi đang dội trên đầu [2] nên làm họ lầm là người "ngoài bắc"
vào?[ sau này tôi tiếc hùi hụi sao không đưa giấy 'ra trại' cho lơ xe? người
trong này biết 'tù về' thì không ai ép giá cao bao giờ]
-100 đồng ‘dzô’ Bình Tuy!
Tôi không nhớ có kỳ kèo với người lơ xe đó không? Tôi chỉ nhớ là đưa ngay 100 đồng cho anh ta; lại còn 'mừng' vì
anh ta lôi ra cái ghế 'súp'[3] bằng gỗ ‘nhỏ xíu’, bảo tôi lui ngồi tít đằng
sau.
Có được chuyến xe vô nam, có được cái ghế nhỏ khỏi phải đứng thế là tôi mừng
rồi. Tuy biết rằng 100 đồng lớn lắm,
nhưng tôi còn đủ tiền. Cám ơn tình cảm từ mẹ đích tôi, từ bạn bè, bà con ngoài Huế, Quảng Trị, Đông Hà, giờ tôi mới
ngồi trên chuyền xe khởi hành từ Nha Trang này.
Tuy ngồi sau đuôi xe, lắc và nhồi nhiều nhất, nhưng tôi lúc đó thật thích thú
khác xa với hai ngày trên chuyến tàu chợ vừa qua.
Chiếc xe qua ngã ba Diên Khánh bắt đầu quẹo trái vào hướng nam.
"Ba Mạ ơi! cả nhà ơi! con gần đến
nhà rồi!"
Lòng tôi lâng lâng, sung sướng;
ước gì cả nhà tôi biết
được giờ này tôi đang có mặt trong chuyến xe vào nam.
VỀ NHÀ
Chiếc xe chạy khá nhanh, nó kiếm thêm một số khách 'khá bộn' trên đường vào.
Hành lang giữa chật cứng. Người ngồi ép vào nhau, cổ nghểnh cao tìm khoảng
trống để. Tôi 'an phận', thoải mái hơn chút đỉnh nhờ lên xe trước. 'Lơ' xe lấy
'ngon ơ' của tôi đúng một trăm đồng
bỏ vào túi.
Chuyện tiền nong của
anh ta với tài xế không liên quan gì tôi. Thế tôi lại âm thầm 'cám ơn' cái ghế
'súp' hiếm hoi do anh ta dành cho tôi lúc xe vừa rời bến.
Xe chạy nắp theo bờ biển. Hình như ngang bờ biển Ninh Chữ? Hoang sơ với làn
nước xanh mấp mé theo quốc lộ. Bao hòn đá chập chùng, những vũng nước biển rong
leo lẻo. Xa xa sóng đánh vào đá nước tung lên trắng xoá. Ngoài khơi hoang vu
không thấy bóng thuyền.
Cuối năm 1974 lấy phép từ TKQT,
tôi đi phép từ Đà Nẵng
vào Sài Gòn bằng xe đò. Tôi dám 'bạo
gan' đi xe? an ninh lúc đó tôi dám
'bạo gan' bận đồ lính đi trên xe do thiếu tiền thiếu phương tiện thì đành phải
'gan' thôi. Ngang đây, cảnh biển Ninh Chữ quá đẹp nên tôi nhớ mãi. Như vậy là
gần Phan Thiết, "quê hương nước
mắm" rồi. Từ Phan thiết vào đến Bình Tuy không còn bao xa.
Qua khỏi cầu Phan Thiết, chiếc xe đang vào Thành Phố. Trong xe tôi vẫn ngữi
được mùi nước mắm từ mấy hãng gần múi cầu. Những đống hũ nhỏ, sơn trắng la liệt
dưới kia. Người ta vẫn còn làm nước mắm đựng trong hũ (còn gọi là trĩn )đất như
xưa. Chiếc xe dài đang chạy xuyên qua Thành Phố. Phố Phan vắng vẻ, buồn hiu.
Những cửa tiệm thưa thớt, vài chiếc xe honda 67 màu đen còn sót lại chạy vù qua
mặt chiếc xe hàng. Bạn cùng lớp với tôi, Nguyễn Cường Nam, ra trường sau tôi,
hồi đó nghe tin Nam 'trấn nhậm' cây cầu nào ngoài Phan Rang? Giờ tôi không còn
biết tin gì về Nam? Phan Rang xe đã qua rồi, đây là Phan Thiết; có thể Phan
Rang, thị trấn nhỏ quá, nên tôi không để ý.
Rừng
Lá !
Xe ngang Rừng Lá. Người ta đặt tên là Rừng Lá không biết do sao? Trước đây mỗi
lần xe chạy ngang đây ai nấy cũng lo, cũng hồi hộp. Nỗi ám ảnh bị 'du kích' ra
chận đường, một ‘rừng lá của mật khu’ của 'người bên kia'. Vào đây "rừng
lá' tôi cũng thoát do gặp may không có 'du
kích' nào ra đón. Chuyến đi phép 1974 tôi vừa kể đoạn trên, tôi
"bận đồ lính" tôi thoát được một
mối nguy hiểm tại Bồng Sơn, quận Hoài Nhơn, Bình Định. Có chiếc cầu bị du kích
đánh sập, và 'du kích' cũng giả dạng người đưa đò ‘transport’ khách qua sông,
có xe bên kia đón.
Khách qua sông cùng
tôi ai cũng bận đồ dân sự, họ ép tôi vào giữa nếu có "du kích" thì họ
khỏi thấy. Do tôi 'điếc không sợ súng' chứ người dân họ biết hết, nơi nào có du
kích họ đều ranh. Tôi lúc này đúng 21 tuổi, trẻ măng, bận bộ đồ xanh ô liu,
trên ve áo còn mang hai 'quai chão" đen sì, may liền vào cổ áo, không gở
ra được. Một anh trung niên, bận bộ vét trắng, mang kính cận ra dáng trí thức.
Tôi nhớ anh nói giọng Quảng Nam cứ đi 'kè kè' bên tôi để che giúp bộ đồ lính
của tôi. Giờ mấy mươi năm qua, thêu dệt chuyện này hay hư cấu làm chi nữa. Tôi
chỉ có lời CÁM ƠN MUỘN MÀNG đến tình dân trên chuyến xe đò 1974 mà tôi đi phép
từ miền trung vào nam thăm gia đình. Năm đó trong nhà ai cũng mừng cho tôi
'thoát nạn'. Nhưng về lại đơn vị TKQT tức trả phép, ba mẹ tôi phải 'rán sức'
mua vé máy bay cho tôi ra lại Huế, chiếc DC 4 bốn cánh quạt bay vù vù gần 3
tiếng mới tới Phú Bài. Đó là chuyện 1974 chuyến phép cuối cùng của tôi và cả
những ai phục vụ trong QLVNCH cũng nên.
Và giờ đây là
"rừng lá' của năm 1980, của mừng vui, không lo sợ hồi hộp gì nữa. Một
'thằng tù' vừa được 'RA TRẠI' và sắp về đến nhà. Dòng suy nghĩ của tôi đột ngột
ngưng hẳn do anh chàng lơ báo cho tôi biết sắp đến Ngã Ba 46, họ sẽ cho tôi
xuống đó.
Tới rồi! về nhà rồi ! một cảm giác hân hoan, hồi hộp khó tả trong lòng tôi.
NGÃ
BA BỐN SÁU
Ngã
Ba 46 – LA GI
Xe thả tôi xuống liền rồ máy chạy ngay. Tôi đứng bên đường nhìn theo chiếc xe
dài, màu vàng nhạt khuất hẳn dưới con dốc xa xa.
Trời thật sự chiều. Con lộ chính đất nước giờ này thật vắng. Tôi băng qua
đường. Ngã ba này giờ chỉ vài cái quán lèo tèo, vắng khách. Giờ này tôi không
còn tìm ra một phuơng tiện nào để về La Gi cả.
Trong chuyến phép tôi vừa kể đoạn trên,
tôi theo mẹ từ Mỹ Tho về La Gi. Những chuyến xe lam đông khách từ ngã ba Bốn Sáu này đây. Hồi đó nhộn nhịp làm
sao. Về La Gi một chặng đường 18 cây số. Hai
bên đường đa số là người dân Quảng Trị theo chuơng trình Di Dân LẬp Ấp 1973.
Giờ tất cả đều vắng, ngã ba này không có ai
ngoại trừ tấm bảng xi măng rất lớn đề dòng chữ:
RỪNG LÀ VÀNG...ĐỐT RỪNG NHƯ THỂ ĐỐT DA
THỊT MÌNH
Tấm bảng kia dĩ nhiên thật lạ kèm theo sự vắng vẻ một 'NGÃ BA
46' hiện tại. Tôi nhớ ngày trước, một thời xe lam, xe ôm
rộn ràng lên về La Gi,
trong đó có khá đông lưu dân QT.
Chuyện đi bộ theo con đường này về nhà là chuyện bình thường đối với tôi lúc
đó. Những ngày trong Trại Ái Tử, những đoạn đường vác gỗ nặng từ rừng về trại
cũng non hai muơi cây số; huống gì bây giờ, tôi bước thênh thang. vai 'nhẹ hều'
cộng thêm niềm vui quá lớn.
Mặt trời chưa lặn hẳn. Tôi còn thấy được những xóm nhà hai bên con đường nhựa
không rộng mà không quá hẹp. Vài đám ruộng cỏn con, xen vài luống mía. Những
túp lều tranh còn vuơng khói, xen kẻ vài mái nhà tôn xi măng xam xám. Bên trái
tôi một bóng núi nhòn nhọn. Rừng chiều dần dần đen sậm lại. Cảnh vật im lìm trong bóng hoàng hôn. Tôi cúi
đầu bước nhanh trên con đường vắng
ngắt không còn xe hay người đi. Hình như tôi muốn đuổi theo ánh sáng còn sót
lại của một buổi chiều sắp hết.
Ngang cầu Suối Đó thì trời đã tối hẳn. Nhờ ánh trăng thượng tuần nên con đường
không tối lắm. Con sông chảy qua cầu vào mùa này đã cạn nên tôi dễ dàng lội
qua. Cái cầu đã sụp đổ. Ban ngày, có lẽ xe đò chạy vòng đường khác. Lội qua con
sông cạn, leo lên lại con đường, tôi dựa lưng lên cái ba lô tạm nghỉ mệt trên
con đường nhựa.
Động Đền trong kia, nơi bà con tôi ở rất đông. Ngày đó tôi thăm vùng này được
hai ngày trước khi ra lại QT. Sau 1975 nhà ba mẹ tôi từ Mỹ Tho mới về tập trung
tại đây. Động Đền, nơi người QT ở gần
bên nhau. Rẫy rừng than củi, buôn bán nông phẩm là chính. Những cái quán cà phê
tranh nho nhỏ, những cái chợ cũng nho nhỏ, những mái trường cho con em QT và
những chuyện gì nữa sinh ra từ vùng đất mới này, tôi không tường tận gì lắm.
Sau năm 1972, gia đình tôi 'chạy' thẳng đến Mỹ Tho, chỉ về tập trung ở đây sau
năm 1975; và đây cũng là lý do tôi khai địa chỉ trong giấy Ra Trại là vùng này.
Mặt trăng thượng tuần gần lặn,
tôi vội vả bật dậy tiếp tục bước nhanh.
Ngã Tư Quân Cảnh đây rồi!
Tôi rẽ phải vào con đường đất, nó không còn trãi nhựa nữa. Chỉ vài cây nữa là
đến Động Đền. Nhưng nhà tôi ở xóm nào? tôi hoàn toàn mù tịt, trong địa chỉ là
Xã Tân Mỹ thôi.
Con đường đất lồi lõm, khó đi trong bóng đêm. Tôi cứ men theo vậy đi mãi. Ánh
đêm và thôn xóm tối đen hai bên đường. Trời về khuya, tôi càng lúc càng bước
nhanh; hình như tôi đang mò lên một con dốc. Còn ánh đèn nào leo lét tôi đánh
bạo bước vào hỏi nhà...
Một giọng nói Gio Linh của một chú trung niên trả lời:
- Ôi
phải o Dỏ ...thôn Cam Bình phải
khôn? chú đi lui xuống ngay dưới dốc là đến ngay thôi ...
Hú vía! tôi mừng quá “lia lịa” cám ơn chú kia. Người khách trong đêm như tôi,
nghe mới ra tù chắc là một chuyện cho gia đình kia bàn tán 'đỡ buồn ' -có lẽ họ mới đi làm rẫy về, chưa ngủ? Tôi quay
bước trở lui, mò mẫm trụt xuống con dốc, con đường mòn đầy cát mà tôi vừa leo
lên.
May quá! vẫn còn ánh đèn nào leo lét vừa thắp lên trong mái nhà tranh bên phải
tôi. Tôi nhớ lúc qua đây, tôi không thấy có ánh đèn này, có thể họ vừa làm gì
đó, mới thắp lên lại? Mừng rỡ, tôi gõ cửa...
Trong mái nhà tranh lụp xụp,
ở căn giữa kể sẵn một
cái bàn gỗ ọp ẹp, trên thắp một ngọn đèn
dầu tỏa ánh sáng lù mù. Thì ra đây là cái quán nhỏ: vài cái tô không, còn phảng phất đâu đây mùi thơm bún xáo do
khách vừa ăn xong. Nếu thế, đây đúng là Chợ Cam Bình rồi. Ngoài kia chắc là cái
đình chợ? bóng nó cao hơn những mái nhà đang im lìm 'ngủ' trong đêm. Thật lạ!
không có tiếng con chó nào sủa khi nghe tiếng người. Bác chủ quán bằng tuổi mẹ
tôi [2]người ôm ốm, cái áo cụt trắng bạc nhạt nhoà trong ánh đèn vàng vọt.Tôi
vừa kịp nói xong, bác vội nói lớn lên giọng mừng rỡ với cái giọng Bắc 'di cư’:
-Ôi
! cậu là Phúc con o Nhỏ phải không? theo tôi, theo tôi, o Nhỏ ở ngay sau này
rồi.
Bà vội cầm cây đèn dầu dẫn tôi đi ngay.
Con đường vào trong xóm tối om,
nhưng chỉ một đoạn thôi. Một mái tranh lụp xụp, lờ mờ dưới nền trời khi ánh
trăng thượng tuần vừa khuất.
Cầm cây đèn dầu trong tay, bác kêu lớn:
-O Nhỏ ơi, o Nhỏ! thằng Phúc về rồi o Nhỏ
ơi!
Nói xong bác vội ra lại nhà ngay. Hình như
người hàng xóm muốn giây phút trùng phùng đoàn viên được tự nhiên hơn, hơn nữa
trời quá khuya rồi bác phải ra lại coi nhà.
Cái cửa lá gài xọc xạch vội hé ra ngay. Trong
ánh sáng lờ mờ của ngọn đèn dầu thắp ban đêm tôi thấy hai đứa em trai đang ngồi
dậy mặt ngơ ngác do bị đánh thức trong cơn ngủ say, hai đứa em đang ngủ nhưng
lại ở trần không bận áo. Ba mạ tôi lay hoay do quá mừng chẳng biết làm gì trước
tiên. Mạ tôi nghẹn lời do sự mừng vui quá bất ngờ trong lúc bắt đầu say ngủ. Cả
hai người cầm vai người lắc lắc hai cánh tay thằng con trai mới ra tù cơ hồ sợ
vuột mất hay có phải “nằm mơ” chăng?
Một mái tranh ẩm thấp xiêu vẹo dưới ánh đèn lù
mù. Những cái đòn tay bằng tre lâu ngày màu ám khói dù ban đêm tôi vẫn nhìn
thấy rõ. Tôi lắp bắp chẳng biết trả lời
câu hỏi nào trước cho ba mạ tôi. Ba tôi thì vội kéo hút nghe “lụp bụp” một điếu
thuốc lào cho đã nỗi mừng to lớn trong đêm.
Mạ tôi vừa hỏi lui hỏi tới những câu hỏi trùng nhau lại vừa lay hoay như
muốn kiếm cái gì cho tôi ăn trong đêm? Tôi còn nhớ rất in là chẳng có gì tạm
gọi là ăn liền được như thời này. Muốn nấu lon gạo thì phải đi tìm củi lửa, rồi
phải nhen nhúm…khoai khô sắn khô có thể có nhưng ngoài ra chẳng có chi tôi đưa
vào miệng ngay lúc đó…một mái tranh nghèo đúng nghĩa. Hai thằng em, cứ nhìn
chằm chặp vào người anh bao lâu nay mới gặp, chúng chẳng biết nói chi ngoài cái
nhìn trân trân có phần e thẹn trong niềm vui bất ngờ trong đêm. Thú thật tôi
không ăn gì nhưng cũng chẳng muốn ăn do quá no từ niềm vui đoàn tụ. Ba tôi tự
cho phép mình hút liên tiếp và nhả khói thuốc lào trong đêm. Mùi thuốc lào của
ba tôi hút không gì lạ, chúng tôi vẫn chia nhau từng bụm khói thuốc lào do trại
phát trong tù. Cũng là thuốc lào nhưng mùi thuốc hôm nay tôi có cái cảm nhận
rất khác, nó êm đềm và sảng khoái trong niềm vui quá lớn, Đoàn viên và tự do
rồi trong vòng tay thương mến của gia đình ba mạ và các em tôi.
Bên vách lá, có gánh hàng mạ tôi vừa bán bữa
chợ hôm đặt sát vách. Mạ tôi cứ mãi lay hoay không biết lấy thứ gì cho đứa con
trai ăn được? Thuốc rê tiêu hành, đồ vặt ..những thứ con trai mạ không thể đưa
ngay vô miệng.
Nhưng mạ ơi xin mạ dừng tay. Con không đói mà
rất no trong niềm vui RA TRẠI./.
By
Đinh Hoa Lư
EDIT 4am NGÀY 25.3.2024 SAN JOSE USA
