Y KHOA: LIÊN QUAN GIỮA TIỂU ĐƯỜNG VÀ BỆNH THẬN MÃN TÍNH

                               TRÁI THẬN VÀ ĐƠN VỊ LỌC NHỎ NHẤT NEPHRON

LỜI MỞ ĐẦU 

LỤC PHỦ NGŨ TẠNG ,..CƠ QUAN NÀO CŨNG LÀ NGƯỜI BẠN CHÍ CỐT HAY LÀ NGƯỜI NÔ LỆ TRUNG THÀNH NHẤT CHO TA NẾU TA NGHĨ RA TRÁI TIM ĐẬP KHOẢNG 100,000 NHỊP / NGÀY VÀ 2.5 TỶ NHỊP TRONG MỘT ĐỜI NGƯỜI

TRUNG BÌNH 1 NGƯỜI LỚN CÓ 5.6 LÍT SỰ TUẦN HOÀN LUÂN LƯU MÁU TRONG NGƯỜI LÀ NHỜ TRÁI TIM NẶNG NHỌC BƠM ĐẨY CHO TA LƯỢNG MÁU MÀ TRÁI TIM 1 NGƯỜI LÀM VIỆC TRONG MỘT ĐỜI NGƯỜI KHOẢNG 1 TRIỆU BARRELS (158 TRIỆU LÍT) CÓ KHẢ NĂNG ĐỔ ĐẦY 3 THÙNG super tanks LOẠI THÙNG CHỨA LOẠI LỚN NHẤT ...

CƠ THỂ CON NGƯỜI CÓ NHIỀU ĐIỀU QUẢ THẬT VĨ ĐẠI ĐỐI VỚI MẠNG SỐNG CHÚNG TA. CÒN NHIỀU ĐIỀU ĐỂ KỂ VỀ CÔNG TRÌNH CỦA CƠ QUAN NỘI TẠNG (NGOẠI TẠNG) CHO CON NGƯỜI

           BÊN CẠNH TƯỞNG NHỚ CÔNG ƠN SINH THÀNH DƯỠNG DỤC CỦA HAI ĐẤNG SINH THÀNH, ĐỐI VỚI CƠ THỂ CHÚNG TA PHẢI CÓ MỘT CÂU HỎI... LIỆU CHÚNG TA ĐÃ CÓ ĐỦ BỔN PHẬN BẢO VỆ SỨC KHỎE PHỤ GIÚP VỚI CÔNG VIỆC NẶNG NHỌC CỦA NHỮNG NGƯỜI "ĐẦY TỚ TRUNG THÀNH" CỦA TA CHƯA?

TƯƠNG TỰ NHƯ THẾ KHI NÓI VỀ 2 QUẢ THẬN CŨNG VẬY, CƠ QUAN BÀI TIẾT NÀY PHẢI 'È LƯNG' RA LỌC 200 LÍT MÁU HAY 40 VÒNG TUẦN HOÀN QUA THẬN TRONG 1 NGÀY

TẤT CẢ CƠ QUAN NÀO TỪ GAN, TIM, PHỔI, THẬN... CHO ĐẾN MỌI THỨ ĐỀU LÀ NHỮNG NGƯỜI BẠN THÂN QUAN TRỌNG VÀ VĨ ĐẠI TRONG CUỘC ĐỜI TA CẢ

***

VÀO BÀI

NẾU BẠN MẮC CHỨNG TIỂU ĐƯỜNG NHỚ YÊU CẦU BÁC SĨ THEO DÕI BỆNH THẬN

Bệnh thận mãn tính (chronic kidney disease-CKD) thông thường phá triển khá chậm và cho ít triệu chứng ban đầu cho ta đề phòng. Sự phát triển bệnh lý chậm như thế khiến nhiều người không đề phòng được chứng THẬN MÃN TÍNH (CKD) cho đến khi căn bệnh bắt chúng ta phải đi đến tình trạng LỌC MÁU hay ngay cả THAY THẬN để sống còn.

Như thế ngay từ lúc ban đầu bạn mắc chứng tiểu đường bạn phải đi kiểm soát đều đặn về THẬN. Điều này khá đơn giản cho bác sĩ thời gian đầu tiên do chỉ khám nghiệm MÁU và THỬ NƯỚC TIỂU mà thôi. Đi thử dò về bệnh thận sớm để nhận ra CKD càng sớm chừng nào tốt chừng đó do chữa trị đầu tiên sẽ sớm có công hiệu hơn là đến tình trạng trễ tràng phải LỌC MÁU hay THAY THẬN

Bệnh Thận Mãn Tính xảy ra khá thông thường với ai mắc chứng tiểu đường. Tỷ lệ 1 trên 3 người mắc tiểu đường thường gặp phải CKD. Tất cả HAI loại bệnh tiểu đường  TYPE 1 và TYPE 2) đều đưa đến bệnh thận mãn tính CKD

theo National Kidney Foundation (NKF) thì có tới 37 triệu người lớn tại Mỹ mắc phải chứng đau thận kinh niên CKD. Đi theo dõi và khám phá ra bệnh sớm có thể giúp ta rất nhiều. Bệnh tim là nguyên nhân hàng đầu của ca tử vong cho những ai mắc chứng thận kinh niên. Cũng theo cơ quan này Tiểu Đường và Cao Máu là 2 nguyên nhân chủ yếu gây ra bệnh thận kinh niên. Tương quan qua lại thì bệnh thận kinh niên cũng gây ra cao máu (high blood presure/ hypertension)

TẠI SAO TIỂU ĐƯỜNG GÂY RA BỆNH THẬN

Túi nang Bowman là một phần của nephron, một phần của thận của bạn. Nephron là đơn vị lọc của thận của bạn. Có khoảng 1 triệu nephron trong mỗi quả thận.  Mỗi đơn vị nephron đều có một cầu thận gồm các mạch máu rất nhỏ là khởi đầu của sự lọc.

Mỗi trái thận của chúng ta được cấu tạo từ hàng triệu bộ lọc rất nhỏ gọi là nephrons. Mỗi trái thận người lớn có khoảng 1 triệu nephrons. Do lượng đường cao trong máu như thế theo thời gian nó làm hỏng các mạch máu ở thận cũng như phá các nephron nói trên khiến thận không còn hoạt động tốt như bình thường. Nhiều người mắc bệnh tiểu đường dĩ nhiên hay bị song song chứng huyết áp cao (hypertension), hai chứng này đều gây hại cho thận.

Bệnh thận mãn tính có nhiều thời gian để phát triển và cái khó là it dấu hiệu hoặc triệu chứng sớm nào trong giai đoạn đầu cho ta đề phòng. Chúng ta sẽ không biết mình bị CKD trừ khi có bác sĩ khám thường xuyên cho bạn.

LÀM SAO CHÚNG TA GIỮ TRÁI THẬN MẠNH KHỎE

Hai trái thận quả thật là hai người bạn mệt nhoài phục vụ cho thân thể chúng ta nếu ta nghĩ đến nhiệm vụ của hai người bạn này mỗi ngày phải lọc tới 200 lít máu cho ta. Nếu dung lượng trung bình người lớn khoảng 5 lít máu thì hai người bạn này phải lọc tới 40 vòng tuần hoàn máu qua thận để cho ta không còn cặn bã nào trong máu. Nói thế chúng ta cũng không phụ các cơ quan khác. Từ tim phổi gan ...cho đến da thịt...chúng là người bạn trung thành nhất trong đời ta.

Bạn có thể giữ thận làm việc tốt và có sức khỏe cho chúng bằng cách cố gắng GIỮ LƯỢNG ĐƯỜNG MÁU TỐT, HUYẾT ÁP TỐT (dưới 140/90)  VÀ LƯỢNG CHOLESTEROL TỐT (cholesterol xấu LDL dưới 100mg/DL- cholesterol tốt HDL phải trên 40mg/DL)

 Giữ được điều này rất quan trọng do nó còn giúp ích cho trái TIM chúng ta được khỏe cũng như bảo vệ cho mạch máu chúng ta. Cao đường, cao máu cao cholesterol là nguyên nhân hàng đầu gây BỆNH TIM và ĐỘT QUỴ

TIỀN TIỂU ĐƯỜNG và BỆNH THẬN

Nếu chúng ta bị tiền tiểu đường, hành động ngăn ngừa tiểu đường loại HAI là bước quan trọng để ngừa bệnh thận. Nghiên cứu cho thấy thừa cân lượng có nguy cơ mắc tiểu đường loại HAI cao hơn như thế chúng ta nên làm sao giảm 5 cho tới 7% trọng lượng cơ thể mình (10 đến 14 pound cho ai cân nặng 200 pound). Chúng ta muốn vậy phải ăn uống lành mạnh và tập thể dục thể hình khoảng 150 phút ít nhất cho mỗi tuần lễ. Thay đổi cách sống cũng giúp chúng ta chống được tiểu đường loại HAI

TIỂU ĐƯỜNG LOẠI 2 LÀ GÌ?

Ngang đây chúng ta cũng cần nhắc loại Tiểu Đường loại HAI

Như chúng ta biết, insulin là hormone do tụy tạng tạo ra. Nó là “chìa khóa” giúp đường vào máu rồi thâm nhập vào từng tế bào trong cơ thể chúng ta để tạo ra năng lượng hàng ngày. Khi các tế bào chúng ta phản ứng ‘bất bình thường’ với insulin tức còn gọi là KHÁNG INSULIN đó là lúc chúng ta mắc tiểu đường loại HAI (type 2 diabete). Tụy tạng chúng ta lúc này càng cố tạo ra nhiều insulin hơn để kích động tế bào phản ứng cho đến lúc KHÔNG CÒN THEO KỊP, từ đó lượng đường trong máu của chúng ta càng lúc càng cao hơn (từ tiền tiểu đường cho đến tiểu đường chính thức). Lượng đường máu cao theo ngày tháng gây ra bệnh tim, giảm thị lực, bệnh thận và những chứng khác./.

 ĐHL BIÊN SOẠN  16.7.2023

NGUỒN 

*Centers for Disease Control and Prevention/ CDC

Diabetes and Chronic Kidney Disease | CDC

*National Kidney Foundation 

Chronic kidney disease (CKD) - Symptoms, causes, treatment | National Kidney Foundation

* NOVA AMAZING HEART FACTS

https://www.pbs.org/wgbh/nova/heart/heartfacts.html#:~:text=Your%20heart%20beats%20about%20100%2C000,blood%20out%20to%20the%20body.

XÃ HỘI VIỆT NAM HIỆN NAY ĐANG ĐI VỀ ĐÂU

 

nhớ một thời người dân miền nam thiếu đói mọi thứ từ miếng cơm manh áo cho đến thức ăn tinh thần

PHẢI CHĂNG MỌI  CHUYỆN ĐỀU QUY VÀO NGUYÊN NHÂN "BẦN CÙNG SINH ĐẠO TẶC"?

Chuyện thế gian đôi lúc ngẫm lại câu ngạn ngữ dân gian trên phải nghĩ suy lại có hoàn toàn đúng hay chăng?

Nghĩ lại cái thời ‘bao cấp’ cùng ‘ngăn sông cấm chợ’ cả xã hội túng bấn đến cùng cực. Khổ lắm, đói lắm và túng thiếu lắm, từ “miếng cơm manh áo” cho đến “thức ăn tinh thần”  thế mà xã hội đâu có loạn như thời này. Thời này mọi thứ đều dư thừa, kẻ túng thiếu thời nay đâu có bằng xưa thế mà thời nay người ta sẵn sàng giết người, hay làm bất cứ thủ đoạn ghê hồn khác để có tiền. Có ai biện luận cách mấy cũng phải công nhận rằng thời xưa TUY thiếu đói rất nhiều nhưng tại sao không ‘bần cùng sinh đạo tặc” như thời đại digital hôm nay.

Phạm vi bài viết là xã hội ta vừa mới 1975 và cho đến nay là gần 50 năm “thay ngôi đổi chủ”.  Ngày trước quân phạm tội ác rất ít so với tầng lớp phạm tội bây giờ mặc dù vừa sau 1975 người mình mọi thứ đều quá thiếu. Nhớ lại ngày đó người dân mình thiếu đói mọi thứ từ vật chất cho đến tinh thần.  Một năm một đầu người dân mới mua được vài tấc vải, vài ba tháng có khi nửa năm mới có một đội chiếu phim lưu động tới chiếu cho cuốn phim thời sự nào đó... 

Quân gian ác thời nay  phạm tội càng lúc càng nhiều không vì quá đói vì miếng cơm manh áo chút nào cả. Bọn bất lương thời nay đa phần là giới trẻ sẵn sàng phạm tội để thỏa mãn thú tính nhục dục hay lòng ham mê vật chất. Số lượng phạm tội càng lúc càng  đông và không còn sức mạnh hay phương pháp nào giảm thiểu ngoài xây dựng càng nhiều nhà tù?

Chuyện gì để phân biệt vấn đề này, thưa bạn đọc.

Hãy chú ý đến hai chữ VĂN HÓA. Đúng thế miền nam vừa sụp đổ nhưng những “chất liệu tồn đọng” lại từ hấp thụ một nền văn hóa đầy tính nhân văn của miền nam sau 20 năm sống dưới chế độ Cộng Hòa vẫn còn nhiều trong tập tục nếp nghĩ của người dân. Đó là thứ quý giá nhất để biện luận cho câu ‘bần cùng mà ít sinh đạo tặc’. 

Đáng lo thay qua gần nửa thế kỷ tiếp thu nền văn hóa phải nói cho đúng là XHCN bản chất con người miền nam càng bị phong hóa dần hồi và dĩ nhiên các thế hệ liên tục sinh sau hoàn toàn mang bản chất phi nhân bản phi nhân văn do bị hấp thụ hoàn toàn nền văn hóa chính trị mới mà DỐI TRÁ chính là cái nhân và trung tâm làm căn bản cho mọi chuyện.

Bởi thế khi chế độ ‘ngăn sông cấm chợ’ không còn nữa do VN phải hội nhập vào nền kinh tế đổi mới để sống còn từ đó toàn cảnh Việt Nam ngập ngụa trong núi vật chất có thể nói cho thực: cái thời ‘ăn bo bo khoai mì thay gạo’ đã đội nón ra đi lâu rồi. Nhưng quái lạ thay, xã hội VN nói chung càng lúc càng loạn, con người càng lúc càng tàn ác. Không biết bao nhiêu cho hết chuyện con người đối xử với nhau rất tàn độc và tàn bạo. Con cháu có thế giết  chết cha mẹ ông bà từ miếng đất chia ra, anh em có thể giết nhau cũng vì đất. Ra đường con người luôn sống trong tình trạng bất an do mình có thể bị nạn bị giết bị lừa gạt bất cứ lúc nào. 

Đó là chưa kể quốc nạn tham quan, tham nhũng mà không có bút mực nào viết hết được cùng cái họa kế thừa là Xã Hội Đen đang hoành hành dữ dội trong lòng xã hội VN, không ai dẹp được. Ngang đây chúng ta lại đến một câu hỏi 'tham ô, tham nhũng, ăn cắp của công hối mại quyền thế...' có phải là đạo tặc chăng? thành phần này là đạo tặc ban ngày công khai xuất hiện giữa thanh thiên bạch nhật và không hề do 'bần cùng' sinh ra chút nào cả?

Có ai đó có thể biện luận cho bài viết của tác giả. Nhưng hãy minh chứng có bao nhiêu điển hình tội ác dưới thời ‘ngăn sông cấm chợ’ so với thời nay tại VN.

 Thời nay phải chăng đồng bào chúng ta đang sống trong tình trạng bất an hơn xưa mặc dù nhà cao cửa rộng, mọi thứ thừa mứa?

Đây là sự thật.

Đạo đức và lòng thiện của con người trong xã hội hoàn toàn tùy thuộc vào văn hóa. Mà văn hóa có được tốt xấu đó là nhờ hệ thống giáo dục quốc gia  đã hun đúc cho nhiều thế hệ trong xã hội.  Văn hóa nước ta hiện nay có được gì khi những bài học đức dục vỡ lòng không bao giờ dạy trước cho con trẻ? khi tầng lớp người lớn có quyền cậy thế vẫn mãi tham ô nhục lạc sống sa đọa thì làm sao làm gương hay tạo được các thế hệ trẻ tốt đẹp cho tương lai dân tộc.

Đất nước VN nói chung toàn cảnh hiện sống trong dư thừa và sung túc kinh tế, người dân thoải mái no đủ mọi mặt nhưng vẫn đói thiếu về an bình xã hội. Một xã hội chỉ biết xây dựng nhiều tầng lớp con người phục vụ cho lợi ích độc đảng bỏ qua tiền đồ dân tộc thì xem như hỏng hóc và bế tắc về tương lai.

Nhà tù càng ngày càng nhiều, lớp trẻ càng ngày càng sa đọa, nền giáo dục nhà nước vẫn mãi lay hoay sửa đổi nhưng không dám đi ‘chệch hướng’ đảng chỉ định trong lúc đó loạn xã hội đen càng lúc càng bành trướng rộng hơn, bao trùm hơn. Có lúc ngay cả thành phần làm luật giữ luật thực hiện pháp luật lại phải nhờ ‘xã hội đen’ để làm tròn công tác.

Mặc dù hiện nay tuy VN sống trên một núi nguồn lợi thu nhập kinh hồn từ vị trí và hoàn cảnh đặc biệt, tuy thế con người trong xã hội đang bị tha hóa tột độ?

Cho đến lúc này chính là lúc chúng ta phải xét lại cái nguyên nhân ‘BẦN CÙNG SINH ĐẠO TẶC’ chưa hẳn là gốc rễ ban đầu mà phải là đi từ cái nguồn cội hoàn toàn khác hơn trong phạm vi bài viết, tác giả xin tránh bàn./.

ĐHL  16.7.2023

 

CÁI GIẾNG NƯỚC UỐNG HẠNH HOA THÔN

Tha La ở Trảng Bàng Củ Chi Hậu Nghĩa nhưng nghe lại bản nhạc này tạm nhớ một Hạnh Hoa Thôn Bóng Mờ Dĩ Vãng có thẻ hiện về trong thanh âm xa vời của hồi chuông họ đạo Trí Bưu Hạnh Hoa những cái tên trong quá khứ xa mờ 

Đây “Tha La xóm đạo”
Có trái ngọt cây lành
Tôi về thăm một dạo
Giữa mùa nắng vàng hanh...

...

  Người viết nhớ lại thời còn thụ huấn quân trường cũng là lúc Hiệp Định Paris 1973 được ký kết. Thời gian này tất cả SVSQ tất cả các quân trường VNCH đều phải đi Công Tác Thông Tin Tuyên Truyền  nhằm giải thích cho dân về Hiệp Định. Vùng tác giả bài này ở gần xã Trảng Bàng, "Tha La Xóm Đạo""cái bài hát của Dzũng Chinh nghe thơ mộng, nhưng chẳng ai trong toán đi thông tin này dám mò qua. Thế là 'mù trớt' tôi gần mà chẳng biết "người em xóm đạo" là chi. Ngày đó có một danh từ gọi là "vùng 'xôi đậu" của Quận Củ Chi tỉnh Hậu Nghĩa. Đi ra đường là ánh mắt canh chừng, 'ngày mình- đêm họ', đây là sự thật. Sự dằng co càng nhiều khi hòa bình tạm thời đã ký. Nhưng lằn ranh có phân định rõ ràng đâu, thế là càng thêm rắc rối cho dân. Tôi làm gì được "tung tăng, thoải mái" đi chơi như mấy đứa bạn đồng môn Nguyễn Hoàng đã vào các khóa SVSQ và được đi "chiến dịch" ngoài trung. Nói cho cụ thể là vùng hoạt động tại các trại tạm cư chiến nạn là Trung Tâm Hòa Khánh 1973. Chúng tôi ở gần Trảng Bàng nơi có Tha La xóm Đạo trong thời gian đó là vùng không an ninh. Như thế gần mà xa, ngày ngày tôi bó gối trong căn nhà trống, công tác ít ỏi, chẳng dám đi xa và mất một dịp quý báu trong đời là tới thắm Tha La dù qua đó chỉ vài cây số...

============================== 

thuở nhỏ cứ mỗi lần về nhà ông Lê Diễn, anh chú bác của bà ngoại, tôi phải đi ngang nhà thờ Hạnh Hoa. Con đường trước nhà thờ nối dài từ cái giếng nước uống trong bài viết ngang nhà thờ và chạy nắp theo đám ruộng ngó qua bên ruộng là con đường tỉnh lộ từ góc Bầu về Ba Bến cùng biển Gia Đẳng 

Hướng về quê cũ, Thành Phố QT nơi có Hạnh Hoa Thôn cạnh thôn Đệ Tứ nơi tôi sinh ra cho đến lúc giã từ nó đúng mười chín tuổi. Một mùa hè đỏ lửa 1972 chắc suốt đời có lắm người QT chẳng có ai quên.

cái giếng nước uống có dấu ngôi sao màu đỏ (đây là sơ đồ chứ ko phải bản đồ)

***

Vào Bài

     Thương về một thuở hồn quê 

Gần nhà thờ của Thôn Hạnh Hoa có cái giếng nước uống lâu đời mà ai sinh ra sống cận kề con đường Lê văn Duyệt hay thôn Đệ Tứ mới biết. Người viết sinh ra và lớn lên nơi đây và sống nhờ miếng nước uống của cái giếng nước quý hóa đó mới nhớ và kể lại cho bà con cố cựu nghe chơi.

                     hình minh họa lại cái giếng

    Từ Cửa Hậu hay cửa Lao xá nếu người xóm Hậu chúng tôi muốn tới giếng đó thì phải men theo con đường Lê v Duyệt đi về hướng góc Bầu. Gần tới nhà Ông Quản Lợ rẽ xuống con đường kiệt vào nhà Cô Hoàng, Bà Nhớ mẹ của Nguyễn Văn con đường thấp dần sẽ tới thôn Hạnh Hoa tức là gặp cái giếng. Từ cái giếng này đi theo con đường trong thôn một đoạn ngắn là tới Nhà Thờ Hạnh Hoa.  Nhà thờ Hạnh Hoa ngó ra là con đường tỉnh lộ từ Góc Bầu chạy về Ba Bến…Thâm Triều, Anh Kiệt, Tả Hữu Phương Lang về nữa là đến Biển Gia Đẳng

Chuyện người viết xin thưa là bà con Hạnh Hoa và Thôn (Phường) Đệ Tứ không phải không có giếng nào mà quý cái giếng nước Hạnh Hoa do mạch nước bao năm vẫn cung cấp duy nhất cho bà con gánh về mục đích duy nhất là UỐNG.

khạp đựng nước uống 

Đúng vậy gánh về tới nhà, hai thùng nước này chỉ đổ vô cái khạp đựng nước uống mà thôi. Chuyện nước rửa thì ai cũng có giếng gần rồi. Gánh về rửa ráy thậm chí ra quanh giếng tắm giặt gần đó không ai phiền hà chi.

Không những từ Cửa Hậu mà xóm trên xa hơn garage ông Trương Long ông thân người bạn Trương Sừng của người viết tức là xóm nhà ông Đội Lạp, ông thân các anh Ngô Tùng, Ngô Dũng và Ngô thị Sáu. Xóm này cũng là xóm gần ngõ kiệt của bạn Tống thị Huê nhà Đại tá BĐQ Tống viết Lạc và vô nhà chị Thu Ba và chị Tha. Người viết kể lân la như thế là muốn nhắc lại hình ảnh một người đó là anh Báu. Nhà anh Báu tuy xa nhưng hàng ngày anh vẫn siêng năng lên tận cái giếng Hạnh Hoa này để gánh nước uống về giúp mạ. Anh Báu tuy là thanh niên trai trẻ nhưng chẳng bao giờ 'ô ngai' khi đi gánh nước đường xa. Ôi người viết cứ nhớ mãi và chưa quên khuôn mặt anh Báu. Anh là một người trai trẻ hiền lành, chăm học. Mạ anh bán buôn gánh gồng cực nhọc, anh Báu hàng ngày giúp mẹ bằng cách đi gánh nước uống tận Hạnh Hoa thôn.  Người viết nhớ và thương làm sao dáng gánh nước của Anh sao thấy "dẻo queo"!  bước chạy nhịp nhàng, trông rất đẹp mắt. Cặp thùng sắt vuông loại chứa dầu hỏa trước kia, đựng nước đầy anh Báu không quên để vào trên mặt vài miếng lá chuối để nước khỏi tròng trành. Thật lạ, chỉ có mình anh Báu từ xóm nhà ông Đội Lạp dám về tận đây để gánh cho được thứ nước giếng này. Nói gì chăng nữa, Anh quả đúng là người con có hiếu, thương mẹ già tần tảo nuôi con.

Thôn, vùng tôi ở, thông thường cứ dầu mỗi con đường kiệt hay có cái giếng. Xóm vào nhà bạn Tống thị Huê, xóm anh Báu, xóm Cửa Hậu, xóm vào nhà  bạn Trần Tài chi đều có giếng. Nhưng chỉ là nước giếng giặt rửa, không có cái giếng nào có thứ nước uống quý như cái giếng Hạnh Hoa Thôn. Thời sau này bắt đầu có nước máy nhưng nước máy chỉ lanh quanh ở phố Quảng Trị chưa thể về đến con đường Lê văn Duyệt. Sau này nước máy về đến mút cuối con đường Trần Hưng Đạo tức đối diện với miếu Âm Hồn ngó chếch qua là xóm Heo, mới có cái giếng máy bà con trên đó ra lắc lắc lấy nước về dùng hàng ngày. Lũ tôi đi học trường Nam tiểu học, trên đường về cũng lắc lắc vài cái nhưng nước lên khó quá cũng bỏ qua không 'thèm' chơi nữa...

Dù không thiếu nước nhưng từ con kiệt vào nhà anh Báu cho đến góc Bầu bà con cố cựu thôn Đệ Tứ ai cũng nhớ thứ nước uống từ cái giếng Thôn Hạnh Hoa này. Mỗi  lần về Hạnh Hoa người viết thường đi trẹ cho mau tức là rẽ xuốn con kiệt cạnh nhà ông Quản Lợ. Kiệt này có nhà hai bạn Nguyễn Kiệt (cháu cô Hoàng) và Nguyễn Văn (anh cô cậu với Mỹ Tín, chị Thạnh vợ đại úy Nguyễn Bích em Đại tá Bé) đều ở con kiệt này. Ngoài đường là nhà họp của Thôn Đệ Tứ có nhà mệ Cửu Mình và nhà Bác Vọng  hay đi chiếc mobylette. Người mình có những luật lệ bất thành văn nhưng bà con tôn trọng một cách tự nguyện. Đi ngang cái giếng không ai canh giữ, chẳng ai coi chừng nhưng tuyệt nhiên chẳng có ai héo lánh tắm giặt làm mất vệ sinh. Thật quý hóa cho tinh thần tự giác và tôn trọng giềng mối xóm làng của bà con mình thời đó. Nhu cầu nước uống chỉ gánh về để cất dùng không ai tham lam giành giựt làm chi. Thế nên đi ngang cái giếng, tôi luôn thấy quanh cảnh yên lặng, vắng vẻ. Tại sao mà giếng uống này lại vắng vẻ? Dĩ nhiên tôi phải hiểu ra bà con trong hai thôn Đệ tứ và Hạnh Hoa chỉ gánh về để uống mà thôi.

              nhà thờ Hạnh Hoa nay không còn (nguồn: Bảo Lâm/trang Đồng môn NH)

    Có đôi lúc tôi mệ (bà) ngoại tôi sai đi về nhà ông Lê Diễn (có con trai là cậu Lê Thành mất trong vụ 1.11.1963),  người anh chú bác với mệ ngoại tôi. Mệ ngoại tôi họ Lê (Lê thị Xấu ) người gốc Cổ Thành. Thật ra Thôn hay Làng Cổ Thành rộng hơn so với Hạnh Hoa. Bản đồ vẽ lại ở đầu bài cho chúng ta thấy rõ. Có thể Hạnh Hoa là thôn mới lập, mới đặt tên sau này  chăng. Lúc mới sinh ra đời, sau này tôi chỉ nghe làng Trí Bưu làng Cổ Thành thôi, hay do tôi không để ý. Hạnh Hoa Thôn do mới nên nhà thờ Hạnh Hoa kiến trúc rất mới so với nét thâm u cổ kính của nhà thờ Trí Bưu. Hạnh Hoa qua Trí Bưu không xa nhưng phải vào bên kia con đường tỉnh lộ 555 và vào nhiều lớp hàng tre kín mít nên tôi thời đó quá nhỏ nên làm biếng đi chơi vô cùng. Đi ngang nhà thờ Hạnh Hoa tôi chỉ đứng ngoài nhìn. Thú thật vào thời đó, con người ngoại đạo đó là 'rào chắn' ngăn trở cho tôi vào thăm nhà thờ. Không ai cấm đoán tôi cả, tôi biết thế. Một nhà thờ an bình trong tầm tay, với những kiến trúc giản dị bình thường không cầu kỳ hay hoa mỹ tây phương, sao tôi không vào chơi cho biết để giờ đây hối tiếc. Sự hối tiếc muộn màng cho đến cuối năm 1973 về đơn vị tại Ba Bến chiếc GMC tiểu khu từ Diên Sanh ra ngang qua họ đạo, thôn xóm đìu hiu hoang tàn đổ nát. Ngọn gió mùa giáng sinh 1973 về trong hoang lạnh buồn tênh của một nơi thiếu bóng dân về...

    Biết cái giếng nước uống Hạnh Hoa nhớ nó và nguồn nước mát ngọt của cái giếng quý hóa kia từng luân lưu trong người tôi. Ngày đó tôi còn nhỏ chẳng hề có sức để gánh nước giúp mẹ như chú Báu trên xóm ông Đội Lạp (có các anh Tùng, Dũng và Sáu). Hình ảnh người con có hiếu gánh nước uống hàng ngày giúp mạ như chú Báu cùng cái giếng nước uống Hạnh Hoa thôn là những gì tôi còn nhớ để viết về cảnh cũ người xưa hầu mua vui cùng bạn đọc hôm nay, nhất là những ai có một thời sống ở thôn Hạnh Hoa lúc đó.

khoảng thập niên 1960 nếu ai mê sách nhất là truyện võ hiệp kỳ tình dã sử VN chắc còn nhớ những bộ truyện Người Đẹp Thành Phiên Ngung, Lửa cháy Thành Tây Đô và trong ký ức người viết có một cuốn mang tên là Người Đẹp Hạnh Hoa Thôn. Một sự ngẫu nhiên và chắc chắn là ngẫu nhiên do tác giả chẳng có hàm ý gì về một "Hạnh Hoa Thôn" của Quảng Trị cả. Rồi nửa thế kỷ qua đi, cái tên Hạnh Hoa Thôn đã nằm yên trong ký ức của bao nhiêu trái tim hoài cổ. Cùng nhau nhớ về thôn xưa làng cũ mà thương cho một xóm đạo hiền hòa, cùng mái nhà thờ thân yêu lấp ló bên lũy tre làng. Khói lửa chiến tranh lướt qua một Tha La xóm Đạo nhưng rồi Tha La vẫn còn sau cơn binh lửa. Chỉ còn Hạnh Hoa Thôn nay không còn nữa, một xóm đạo ngày xưa đã đi vào lịch sử của lãng quên, ngọn gió chiều nào phất phơ qua lũy tre làng cũ nếu có ai hỏi ba tiếng Hạnh Hoa Thôn chắc chỉ nhận được một tiếng thở dài ảo não mà thôi.

edit by ĐHL 18.7.2023

TOO BIG TO FAIL và Wall Street

ĐHL BIÊN SOẠN 2017

SỨC MẠNH CỦA WALL  STREET  HAY CON DAO HAI LƯỠI

"Các ngân hàng như JP Morgan. Chase, JPM , CitiGroup, Barclays, Royal Bank... tuy nhận tội và bị phạt 6 tỷ USD nhưng không ngồi tù mà kinh doanh tiếp tục, không ai bị tù cả..."

Too Big To Fail là gì?

Too Big To Fail / Do Quá Lớn Nên Không Được Sụp Đổ là thuật ngữ mộ tả thứ công ty bị  cuốn vào nền kinh tế toàn cầu quá sâu đậm nên thất bại của nó sẽ là một thảm nạn kinh tế do đó Chính Phủ phải tìm cách giữ hay ngăn ngừa sự sụp đổ của các Công Ty thuộc dạng "Too Big" này. Chữ BIG ở  đây không chú trong quá vào mức độ TO LỚN của Công Ty  mà là sự  NHÚNG TAY (involvment)  của Cty đó vào nhiều nền kinh tế huyết mạch của quốc gia như Ngân Hàng và Thị Trường Chứng Khoán..Kỹ nghệ xe hơi... Chính phủ của cựu TT George W. Bush là một thời cho người dân Mỹ thấy rõ thuật ngữ Too Big  to Fail ra sao qua hàng trăm tỷ USD Bail Out các công ty vỡ nợ trong cuộc Khủng Hoảng  Tài Chính 2008. Nếu không có chính sách Bail Out thì các công ty tài chính tại Wall Street sẽ sụp đổ kéo theo sự sụp đổ của nền kinh tế toàn cầu

CHÀO BẠN ĐỌC,

"Thị trường Chứng Khoán Wall Street làm tổn hại GDP Mỹ có thể giảm tốc tăng trưởng GDP lên đến 2% hàng năm?..."

Chuyện này nghe  thật phi lý? nhưng trong Kinh Tế Học nền kinh tế tài chánh Wall Street không được tính vào điểm tăng GDP hàng năm. 

Tại sao lạ kỳ như thế?

 Trước tiên chúng ta giải thích sơ qua GDP là gì?

GDP là Tổng Sản Phẩm Quốc Nội (Gross Domestic Product) để đo lường nền kinh tế một nước. Là tổng giá trị sản phẩm hữu hình và vô hình do con người và các công ty trong nước làm ra trong một năm. Không kể vốn nước ngoài hay công dân nước ngoài, trong phạm vi trong ranh giới một nước làm ra đều tính vào GDP.

Chúng ta cũng lưu ý rằng thị trường chứng khoán Wall Street, tiền trả hưu, an sinh xã hội không tính vào GDP; ngay cả một sản phẩm làm vào năm trước- ví dụ cái máy tính sản xuất vào năm 2016 thì không còn tính vào GDP của năm 2017 nữa. Cụ thể hơn sự mua đi bán lại garage sales hay đồ chợ trời và ngay cả nền kinh tế chợ đen hay còn gọi là Kinh Tế Ngầm (under ground economy) cũng không được tính vào GDP.

Với sự hoạt động đúng vừa phải thị trường chứng khoán Wall Street là điều hay. Khi này ngành tài chánh đóng vai trò lành mạnh để biến các sản phẩm vừa hữu hình vừa vô hình như dịch vụ (services) sang công cụ tài chánh để trao đổi với nhau thuận lợi trong nền kinh tế thực tức là Tổng Sản Phẩm Quốc Nội GDP.

 Các ngân hàng dùng tiền tiết kiệm cho các doanh nghiệp sản xuất không cho bạc tiền nằm một chỗ không có lời. Thông qua các khoản nợ lời hứa của người lao động có thể mua nhà. Thông qua bảo hiểm những rủi ro tài chánh và thảm hoạ tài chánh có thể được hoàn trả khi có nạn.

Nhưng khi thị trường chứng khoán Wall Street quá lớn  hay khu vực tài chánh phình to từ 80% so với GDP nó sẽ ức chế sự tăng trưởng hàng năm GDP và gia tăng biến động. Tín dụng của tư nhân (private credit) - ví dụ vào năm 2012 chiếm tới 184% GDP Mỹ đây là mức quá lớn và từng làm giảm tốc tăng trưởng.  

Biểu đồ của IMF chỉ sự gia tăng khu vực thị trường chứng khoán tỷ lệ nghịch với tốc độ tăng trưởng kinh tế đối với một số nước  

***

Theo IMF thì cái giá phải trả là làm mất tăng trưởng GDP Mỹ 2% mỗi năm. Như vậy thị trường chứng khoán Wall Street là 'con dao hai lưỡi' nếu phát triển vừa phải thì kinh tế phục hồi từ 3-4% hàng năm chứ không  chậm chạp 1-2% như năm 2017?

CÂU HỎI Tại Sao?

Theo tờ Washington Post số người hưởng lợi trong sự phình to của khu vực tài chính chứng khoán Wall Street bao gồm các tay quản lý đại gia tài chính Mỹ (TÀI PHIỆT) sẽ có thu nhập nhanh và cao ngất trời so với các chuyên gia thuần tuý kinh tế trong các công ty xí nghiệp dù có tay nghề cao đến mấy? Giá cổ phiếu tăng làm các nhà đầu tư chứng khoán có những khoản lợi nhuận tiền đẻ ra tiền như Tỷ phú Buffet là thí dụ rõ ràng. 

Nhưng ai thua?  

Đó là người nghèo và lớp lao động không có vốn hoặc chuyên môn không có cơ hội đầu tư trong chứng khoán và bị ảnh hưởng mạnh do sa thải nhân công hay cắt giảm tiền lương cùng quyền lợi khác. Những công ty sản xuất nhưng phải có lựa chọn như thế để giữ lợi nhuận hay giá cổ phiếu lên xuống từ Wall Street. 

Theo các kinh tế gia Mỹ khi thị trường chứng khoán lớn quá thiên hạ chỉ lo chuyện "tiền đẻ ra tiền' (money out of money) do phần lớn đầu tư vào "chơi stock" chứ không còn đầu tư bằng cách dùng tiền để kích thích hay giúp cho nền sản xuất trong nước nữa?

 Đây là nguyên nhân chính làm giảm sức mạnh GDP chính nếu ta hiểu GDP theo định nghĩa trên (đã dẫn). 

Chưa kể vấn đề đạo đức khi đồng tiền tại Wall Street làm động lực cho chính trị chạy hành lang (lobbying), che dấu tội phạm, lấy ví dụ vấn đề rửa tiền hay hợp pháp hoá đồng bạc bẩn sau khi gán cho chúng cái tên 'thương mại" nào đó.

Theo Gautam Mukunda, Phó Giáo Sư của Đại Học Thương Mại Harvard , viết trong tờ Harvard Business Review vào tháng 6 năm 2014 cho hay thì từ năm 1990 tới 2013 giới tài chánh Wall Street đã tiêu phí 6 tỷ đô la trong vấn đề vận động hành lang (lobbying) mà theo bà Sheila Bair cựu chủ tịch Tổ Hợp Bảo Hiểm Federal Deposit Corp. giải thích là chính phủ từ đó quá lắng nghe giới Wall Street bỏ qua số đông là người dân hay là khối Main Street. (MAIN STREET tức khối kinh tế chú trọng đến đa số người dân đứng ngoài thành phần 1 % tài phiệt đang nắm toàn bộ Wall Street tức thị trường chứng khoáng hiện tại đã có một tiền sử là nơi khởi đầu của khủng hoảng kinh tế thế giới trước đây)

Trong hệ thống ngân hàng, "tội phạm ngân hàng" từng được 'hợp pháp hóa' ra sao?

"Tội phạm ngân hàng" dần dà 'hợp pháp hoá' trong khi các cá nhân phạm tội hàng tỷ đô la? Câu hỏi này nhắc chúng ta nhớ lại vụ scandal tài chánh 2008 tức là Sub Primes Crisis (2007-2010) -Khủng Hoảng Tài Chánh -Sub Primes Crisis- mở rộng các khoản vay cho người không có khả năng thực sự 'mua nhà'  cùng với giá nhà tăng cao vùn vụt đã tạo nên sự hỗn loạn trong các thị trường tài chánh Mỹ và lan ra quốc tế. (nhiệm kỳ TT George W. Bush)

 Các ngân hàng như JP Morgan Chase JPM , CitiGroup, Barclays, Royal Bank tuy nhận tội và bị phạt 6 tỷ USD nhưng không ngồi tù mà kinh doanh tiếp tục, không ai bị tù cả?

83rd United States Attorney General
In office April 27, 2015 – January 20, 2017

 Tổng Chưởng Lý thứ 83 Hoa Kỳ

Lorretta Lynch từ 2015 tới 2017 dưới nhiệm kỳ TT Barack Obama

Khi các cá nhân phạm tội trị giá hàng tỷ đô la công cộng, họ sẽ phải ở trong tù. Nhưng trong bối cảnh chính trị hiện nay, hành vi phạm tội của các ngân hàng được chấp nhận là "kinh doanh như thường lệ". Vào thời này Tổng Chưởng Lý Loretta Lynch  (hình trên) khoe khoang đó là các nổ lực mới nhất trong việc 'truy tố' tội phạm ngân hàng và tài chính nhưng chẳng có ai vào tù? đây là sự thất bại chính trị quyền lực Hoa Kỳ để trừng trị các tội phạm đúng với tội phạm.

***

Vào năm 2017, thị trường chứng khoán Mỹ lên vùn vụt là dấu hiệu mất cân đối trong lúc hàng hoá tiêu dùng vẫn nhập và mang nhản hiệu Made in China tràn lan khắp nơi.

TT Donald Trump đã vỗ tay reo khi người giàu được giảm thuế và con số nợ quốc gia Mỹ đang vượt qua ngưỡng 20 ngàn tỷ đô la? 

Thị trường chứng khoán Wall Street cũng vỗ tay reo mừng khi con số vượt qua 24,000 điểm cho Dow Jones... các người buôn chứng khoán vui mừng ra sao?

Trong lúc này giới Main Street -bình dân. trung lưu, giới nghèo Hoa Kỳ càng nghèo lại càng nghèo thêm?

Nước Mỹ sẽ thấy cái giá của ông tổng thống tài phiệt Donald Trump sau khi bước vào Bạch Ốc cùng sự hưởng ứng của đảng CH còn gọi là 'đảng của giới giàu có' ra sao?

 Cái giá Hoa Kỳ phải trả ra sao?

Theo báo chí Hoa Kỳ tờ Committee for Federal Budget, do cắt thuế cho giới giàu có nước Mỹ sẽ mất nguồn thu từ 5.5 ngàn tỷ trong thập niên tới.

 Gia tăng nợ liên bang lên mức kinh khủng cùng làm tổn hại kinh tế quốc gia hơn là kích thích nó. Do sao? 

kế hoạch giảm thuế lớn nhất trong lịch sử Mỹ này đang đưa nước Mỹ trả giá từ 3 tới 7 ngàn tỷ đô la thiệt thòi cho quốc gia trong thập niên tới. 

Người giàu vỗ tay reo do hầu bao của họ sẽ phình ra, tiền bạc của họ sẽ lớn lên và sẽ tung hê đầu tư ra ngoại quốc hay làm cho lỉnh vực buôn bán chứng khoán tại Wall Street lớn lên một cách bệnh hoạn. 

Trái lại, Khu Vực Chế Xuất (manufacturing sectors) vẫn co rút theo sau từng núi hàng Made in China nhập vào nội địa Hoa Kỳ, từng ngày đè lên lưng giới thợ thuyền Hoa Kỳ và số nợ quốc gia chất cao hơn núi./.


ĐHL biên soạn 2017

nguồn tham khảo

-Banks that Were Too Big To Fail 

Too Big to Fail: Definition, Examples, Banks (thebalance.com) 

-Too Big To Fail 

Too Big to Fail Definition (investopedia.com)

Wall Street costs the Economy
https://www.forbes.com/sites/stevedenning/2015/05/31/wall-street-costs-the-economy-2-of-gdp-each-year/#b247aaf4cd1a

Senate Passes The Bill
https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-12-02/senate-passes-tax-cut-bill-in-milestone-move-toward-overhaul

Wall Street Becomes a Big Chunk?
https://www.washingtonpost.com/news/monkey-cage/wp/2016/03/29/how-wall-street-became-a-big-chunk-of-the-u-s-economy-and-when-the-democrats-signed-on/

KIẾP SỐNG BÊN LỀ

sau ngày tàn cuộc chiến có một lớp ngừơi khốn khổ bị xã hội bỏ quên bên lề cuộc đời

hồi ức

Thị Trấn LaGI, Hàm Tân những năm 80

Thị trấn La gi những ngày tháng đó hình như đối với tôi ngưòi nông phu ‘bất đắc chí’ là một nơi đô thành hoa lệ cho tôi sau những ngày miệt mài nương rẫy .

Muốn về phố phường đông vui đó tôi phải ‘è lưng ‘ gánh từ sáng sớm hơn 70 ký nông phẩm, mò mẫm hết mười mấy cây số đưòng làng mới ra đến đây kiếm ít tờ bạc về nuôi sống gia đình .

Phố thị La gi một thị trấn sát biển, buổi sáng như bừng lên sức sống vì nó sát biển và gần vùng nông nghiệp nên những mặt hàng nông sản và hải sản nườm nườm vào buổi chợ đông.

Tôi nhớ những ngày ngoài Thanh hóa cũng "rừng rẫy", được tha về lại cũng "rẫy rừng" điệp khúc này làm cho tôi phát 'khùng'. Nhưng may thay cứ mỗi khi bán được gánh khoai,mớ bắp làm tôi sung sướng, yêu đời hẳn lên quên hết bao mệt nhọc trong người.

Mỗi lần bươn bả về được phố phường thị trấn và cái chợ đông đấp này tôi không khỏi chứng kiến hình ảnh một anh thương binh hai chân cụt hết ngang đầu gối lê lết tấm thân tàn khắp chợ biển này xin ăn .

Tuổi anh thương binh này còn trẻ. Tuy nhiên tóc anh để dài gần phủ vai, xơ xác, bẩn thỉu. Ngang hai đầu gối chỗ cuối cùng của tấm thân tàn phế, được bọc bằng hai cái mo cau dày. Anh còn gắng bọc thêm  hai lớp vải dày ở hai khủy tay, dùng để bò.

 Thế là anh cứ lết tấm thân đau khổ đó quanh chợ. Bùn nước lúc chợ đông, lá rác cộng thêm mùi tanh tưởi cuả cá mú bốc lên nồng nặc!

 Anh thương binh kia có thể đã quen rồi mùi hôi hám đó. Cứ lê lết được một khoảng ngắn, anh lại đưa cái lon nhôm cao ngang đầu miệng anh lảm nhảm nói gì đó? Chẳng ai còn nghe và người đi chợ chẳng cần tìm hiểu?  Tất nhiên đó là lời khẩn cầu xin xỏ người qua kẻ lại... Lời van xin kia càng lúc càng không còn rõ nữa?  

Người ta cứ thản nhiên qua lại...mớ cá mớ tôm, bao than, gánh củi, xong xuội lo vội về nhà. Chẳng ai để ý, chẳng ai màng đến anh. Có thể ngoại trừ tôi ra, họ đã quen cảnh tượng này rồi.

Thật lâu mới có một người hảo tâm cho anh tờ bạc 200 vào cái lon nhôm kia. Anh thương binh ngửng đầu, nói lí nhí cám ơn người tốt bụng- một bà già đáng tuổi mẹ anh. Bà hơi lắc  đầu, ái ngại rồi vội bước đi.  Anh tiếp tục di chuyển bằng lối di chuyển lê lết qua mấy vũng lầy khác...

Tôi thông cảm cho cách ăn xin như vậy , anh chỉ còn cách tự hành hạ thân xác như thế mới mong đánh động lòng thương hại của con người, khi đó anh mới mong được họ bố thí cho một ít tiền lẻ anh sống cho qua một số kiếp lạc loài, khốn khổ!

Lòng tôi chùng xuống và cảm thấy buồn khi chứng kiến cảnh này.  Tôi đứng bên mớ nông sản của tôi, lặng nhìn theo Anh. 

 Có những thân phận người sau khi cuộc chiến "tàn cuộc", họ về lại gia đình, may mắn như tôi tuy sống ở vùng nương rẫy cứ cho mình là ‘ khổ nhất trên đời', nhưng không phải thế.  Hiện tại, tôi còn may mắn còn đầy đủ tay chân, còn cầm cuốc rựa được. Anh thương binh này hay bao nhiêu người khác, mới bất hạnh hơn tôi nhiều quá!

Một thành phần dường như bị gạt ra bên lề xã hội Việt Nam sau năm 1975 là những thương phế binh dưới chế độ Việt Nam Cộng Hòa. Dù không bị học tập cải tạo như những sĩ quan, công chức cao cấp… của chế độ cũ; nhưng họ bị phân biệt đối xử, thậm chí không được hưởng một chế độ nào dành cho người thương tật từ chính quyền mới...

 Số phận đất nước đã đá  họ 'lông lốc' với tấm thân què cụt, anh thực sự là lớp người đang sống ngoài rìa xã hội. Đớn đau, tủi nhục, đói khổ hành hạ anh, không biết cho đến bao giờ?

Đã mấy mươi năm qua, mỗi lần nhớ về quê cũ- phố chợ LAGI cùng hình ảnh người thương binh năm đó vẫn còn vẩn vơ trong trí nhớ tôi. Một miền nam mất đi trong nghiệt ngả; các anh thương binh tội nghiệp của miền nam, giờ sống chết ra sao? Hồn anh trôi giạt phương nào?